دیوار قانون در برابر هرزه نگاری

 در بحث قوانین مرتبط با هرزه‌نگاری، به دلیل نبود تعریف قانونی از مفهوم هرزه‌نگاری در محیط سایبر و نیز تعدد قوانین خاص، بسیاری از قضات، استادان و صاحب‌نظران، دایره شمول هرزه‌نگاری را چنان وسیع در نظر می‌گیرند که هر نوع رفتار مجرمانه‌ای را که به نوعی مسایل اخلاقی در آن مطرح باشد در این قالب منظور می‎کنند و یا از آن به عنوان روش ارتکاب جرم سخن می‌گویند. حال اینکه هرزه‌نگاری عنوانی مشتمل بر عناوین مجرمانه متعدد است که هرچند الزاما مرزهای عفت و اخلاق را درمی‌نوردد و خلاف عفت و اخلاق بودن این عناوین مجرمانه محرز است ولی وسعت عنوان آن به نحوی که معادل جرایم علیه عفت و اخلاق به کار رود به هیچ وجه صحیح نیست زیرا تنها برخی از این جرایم را می‌توان در قالب هرزه‌نگاری طبقه‌بندی کرد.

  قانونگذار سکوت نکرده است

یک قاضی دادگستری در گفت‌وگو با «حمایت» در باره هرزه‎نگاری و جرایم آن اظهار می‎کند: درباره این گروه از جرایم قانون‏گذار سکوت نکرده است بلکه در سال 86 قانونی با عنوان قانون مجازات فعالیت‌های غیر مجاز در امور سمعی و بصری به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است .

«سیروس درخش» می‎افزاید:  همچنین در 11 بهمن 1388 نیز قانون جرایم رایانه ای به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده تا بر اساس آن مصادیق استفاده مجرمانه از سامانه‌های رایانه‌ای و مخابراتی تعیین شود که فصل چهارم از قانون جرایم رایانه‌ای 2 ماده به «جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی» اختصاص دارد.

وی تصریح می‏کند: بر اساس ماده 14 قانون جرایم رایانه‌ای، هرکس به وسیله سیستم‌های رایانه‌ای یا مخابراتی یا حامل‌های داده محتویات مستهجن را تولید، ارسال، منتشر، توزیع یا معامله کند یا به قصد ارسال یا انتشار یا تجارت، تولید یا ذخیره یا نگهداری کند، به حبس از 91 روز تا 2 سال یا جزای نقدی از پنج تا 40میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

معاون دادستان شیراز با اشاره به تبصره یک تا 4 ماده 14 قانون جرایم رایانه‌ای  هم عنوان می‏کند: در صورتی که اعمال مندرج در این ماده در خصوص محتویات مبتذل واقع شود، فرد مرتکب حداقل یکی از مجازات‌های ماده 14 محکوم می‌شود. «محتویات و آثار مبتذل» به آثاری گفته می‌شود که دارای صحنه‌ها و صور قبیحه باشد.

وی با بیان اینکه هرگاه محتویات مستهجن به کمتر از 10 نفر ارسال شود، مرتکب به یک تا پنج میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد، می‏افزاید: همچنین در صورتی که مرتکب، اعمال مذکور در ماده 14 را حرفه خود قرار داده باشد یا به‌طور سازمان‌‌یافته مرتکب آن شود، چنانچه مفسد فی‌الارض شناخته نشود، به حداکثر هر دو مجازات مقرر در این ماده محکوم خواهد شد.درخش همچنین با اشاره به ماده 15 قانون جرایم رایانه‌ای، تشریح می‏کند: هر کس از طریق سیستم‌های رایانه‌ای، مخابراتی یا حامل‌های داده مرتکب اعمال زیر شود، به ترتیب زیر مجازات خواهد شد: الف) چنانچه به منظور دستیابی افراد به محتویات مستهجن، آنها را تحریک، ترغیب، تهدید یا تطمیع کند یا فریب دهد یا شیوه دستیابی به آنها را تسهیل کند یا آموزش دهد، به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج تا بیست میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم می‌شود. ارتکاب این اعمال در خصوص محتویات مبتذل موجب جزای نقدی از دو تا پنج میلیون ریال است.وی به بند «ب» ماده 15 قانون جرایم رایانه‌ای هم اشاره وبیان می‌کند: هر کس با استفاده از سیستم‌های رایانه‌ای، مخابراتی یا حامل‌های داده، افراد را به ارتکاب جرایم منافی عفت، استعمال مواد مخدر یا روان‎گردان، خودکشی، انحرافات جنسی یا اعمال خشونت آمیز تحریک، ترغیب، تهدید یا دعوت کند یا فریب دهد یا شیوه ارتکاب یا استعمال آنها را تسهیل کند یا آموزش دهد، به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج تا بیست میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم می‌شود.به گفته این قاضی دادگستری، مفاد مواد 14 و 15 قانون جرایم رایانه‌ای شامل آن دسته از محتویاتی نخواهد شد که برای مقاصد علمی یا هر مصلحت عقلایی دیگر تهیه، تولید، نگهداری، ارایه، توزیع، منتشر یا معامله می‌شود.

وی اضافه می‎کند: برخی افراد فیلم‌های مستهجن را از طریق پایگاه‌ (سایت)های اینترنتی دانلود کرده و از طریق ضبط بر روی لوح‌های فشرده و رایانامه(ایمیل) آنها یا نرم‌افزارهای تلفن همراه مانند وایبر و واتس‌آپ منتشر می‌کنند. همچنین ممکن است از این فیلم‌ها استفاده‌های تجاری و اقتصادی شود که در این صورت مشمول ماده 14 قانون جرایم رایانه‌ای خواهند شد.

درخش با بیان اینکه افراد مشمول این ماده، علاوه بر سودجویی اقتصادی، هرزه‌نگاری را نیز رواج می‌دهند، اظهار می‏کند: همچنین بر اساس ماده 15 این قانون، این احتمال وجود دارد که دسترسی ساده به این آثار از طریق پایگاه‌های اینترنتی ممکن باشد اما مورد استفاده‌های علمی قرار گیرد.

وی تاکید می‏کند: در صورتی که تکثیر این قبیل فیلم‌ها در سطح گسترده باشد و برای انتشار آن از لوح‌های فشرده استفاده شود، مرتکبان آن به مجازات‌های مندرج در قانون مجازات فعالیت‌های غیرمجاز در امور سمعی و بصری محکوم خواهند شد. در حقیقت در این موارد قانون مجازات فعالیت‌های غیر مجاز در امور سمعی و بصری و قانون جرایم رایانه‌ای مکمل یکدیگر هستند.

معاون دادستان شیراز در ادامه سخنانش با بیان مثالی در این زمینه می‏گوید: به طور مثال اگر فردی با ورود به فضای مجازی و از طریق نرم‌افزارهای تلفن همراه مانند واتس‌آپ، به ارسال فیلمی برای دوست خود اقدام کند، ممکن است به مجازات فردی که هرزه‌نگاری را رواج می‌دهد محکوم شود.

وی خاطرنشان می‏کند: به عقیده برخی علما می‌توان اقدام منتشرکنندگان این داده‌ها را مصداق مفسدان فی‌الارض دانست زیرا اشاعه این آثار، در مواردی افراد را تا اندازه بسیاری تحت تاثیر قرار می‌دهد.

  مجازات آثار مستهجن شدیدتر از آثار مبتذل است

اما یک حقوقدان و عضو هیات علمی دانشگاه نیز در خصوص هرزه‌نگاری به «حمایت» می‏گوید: در زمینه این موضوع علاوه بر قانون جرایم رایانه‌ای مصوب سال 88، می‌توان قانون مجازات فعالیت‌های غیر مجاز در امور سمعی و بصری مصوب سال 86 را نیز مورد توجه قرار داد.

دکتر «مرتضی ناجی» با بیان اینکه در این خصوص دو موضوع آثار مبتذل و آثار مستهجن مطرح است، اظهار می‏کند: همانطور که بر اساس تبصره یک ماده 14 قانون جرایم رایانه‌ای، محتویات و آثار مبتذل به آثاری گفته می‌شود که دارای صور قبیحه باشند، چنین تعریفی را در قانون مجازات فعالیت‌های غیر مجاز در امور سمعی و بصری نیز می‌توان یافت. وی ادامه می‏دهد: بر این اساس، آثار سمعی و بصری “مبتذل” به آثاری اطلاق می‌شود که دارای صحنه‌ها و صور قبیحه بوده و مضمون مخالف شریعت و اخلاق اسلامی را تبلیغ و نتیجه‌گیری کند. در صورتی که آثاری متضمن این موارد باشد به آن مبتذل گفته می‌شود. این در حالی است که مجازات آثار مستهجن شدیدتر از آثار مبتذل است.

این حقوقدان با اشاره به ماده 15 قانون جرایم رایانه‌ای نیز عنوان می‌کند: این ماده به مجازات افرادی اختصاص دارد که با استفاده از سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی مرتکب جرم شوند. در حقیقت این ماده یک نوع معاونت است؛ زیرا بیان می‌کند اگر افرادی برای دستیابی سایرین به محتویات و آثار مستهجن، به «تحریک»، «ترغیب»، «تهدید»،«تطمیع» یا «فریب» آنها اقدام کند یا شیوه دستیابی به آنها را تسهیل کند و... به مجازات مقرر در این ماده محکوم خواهد شد.وی ادامه می‌دهد: همچنین بخش دیگری از این ماده، به مجازات افرادی اختصاص دارد که سایرین را به ارتکاب جرایم منافی عفت، استعمال مواد مخدر یا روان‎گردان، خودکشی، انحرافات جنسی یا اعمال خشونت‌آمیز «تحریک»، «ترغیب»، «تهدید» یا «دعوت» می‌کنند یا «فریب» می‌دهند .به گفته ناجی، این ماده به بیان نوعی معاونت در جرم پرداخته که قانونگذار با آن به عنوان جرمی مستقل برخورد می‌کند. وی همچنین می‎افزاید: در اینجا سوالی مطرح می‌شود مبنی بر اینکه آیا مباشر در جرم ماده 15 قانون جرایم رایانه‌ای، مجرم است؟ ناجی توضیح می‏دهد: به طور مثال فرد «الف»، فرد «ب» را تحریک یا ترغیب می‌کند که محتوای مبتذل یا مستهجنی را تماشا کند. در این مورد آیا فرد «ب» که مباشر است، به صرف دیدن، مجرم محسوب می‌شود؟ به گفته این حقوقدان، عمل مباشر یعنی کسی که فیلم مورد نظر را تماشا کرده، جرم نیست بلکه فقط گناه محسوب می‌شود و نمی‌توان آن را مورد تعقیب قرار داد.وی با بیان اینکه در واقع این جرم، مباشری ندارد، خاطرنشان می‎کند: به همین دلیل باید گفت که عمل فرد مجرم در ماده 15، معاونت و حتی معاونت در جرم مستقل نیز محسوب نمی‌شود؛ زیرا صرفا در مواردی می‌تواند معاون وجود داشته باشد که مباشری نیز باشد.