حقوق پیش از تولد

 در کشورهای توسعه‌یافته غیر دینی برای سقط جنین در مواقعی که خودخواسته باشد، روش‌هایی که از نظر پزشکی امن به‌شمار می‌روند، وجود دارد با این حال سقط جنین ناسالم (که توسط فرد، بدون آموزش مناسب و یا خارج از محیط‌های پزشکی انجام می‌شود) سالانه حدود 70 هزار مرگ مادر و 5 میلیون معلول، در سطح جهان به جا می‌گذارد.

سالانه حدود 42 میلیون سقط جنین صورت می‌گیرد که تخمین زده می‌شود 20 میلیون مورد از آنها به شکلی ناسالم اتفاق بیفتد. سقط جنین عمدی(خودخواسته) دارای سابقۀ تاریخی طولانی است و توسط روش‌های مختلفی چون استفاده از سقط‌کنندگان گیاهی، استفاده از ابزار تیز، و دیگر روش‌های سنتی انجام می‌شده‌ است. علم پزشکی معاصر با بهره‌گیری از داروها و روش‌های جراحی، سقط جنین را راحت کرده‌است. قانونی بودن، همه گیر بودن، وضعیت فرهنگی، و وضعیت مذهبی در نوع نگاه به سقط جنین، تفاوت قابل ملاحظه‌ای ایجاد می‌کند. در بسیاری از نقاط جهان، بحث‌های جنجالی بر سرِ قانونی و اخلاقی بودن، سقط جنین وجود دارد.

در کشور ما برخلاف بسیاری از کشورهای جهان برای جنین قبل از تولد حقوقی وضع شده است و با رشد نوزاد در رحم مادر به تدریج حمایت‌های قانونگذار هم افزایش پیدا می‌کند. مهمترین جرمی که در دوران بارداری ممکن است علیه نوزاد ارتکاب یابد سقط جنین است که علاوه بر دیه مجازات‌هایی را نیز به دنبال خواهد داشت و از سوی دیگر، در شرایطی قانونگذار اجازه سقط جنین را داده است.

 مطابق قانون حمایت خانواده جدید مصوب 1391 دعاوی مربوط به سقط جنین در صلاحیت دادگاه‌های خانواده است. در ادامه موارد قانونی و غیرقانونی سقط جنین را بررسی می‌کنیم.

 تعریف سقط جنین

سقط جنین اصطلاحا عبارت است از اقدام به خروج غیرطبیعی حمل قبل از موعد طبیعی وضع حمل، به وسیله مادر یا هر کس دیگر، به قصد نابود کردن جنین به صورتی که جنین خارج‌شده از رحم زنده نباشد. سقط جنین از نظر شرعی حرام و از نظر قانونی ممنوع است و کسی که به این جرم دست بزند مجازات خواهد شد؛ البته به صورت استثنایی اجازه قانون سقط جنین داده می‌شود.

 حکم اولیه و ثانویه سقط جنین

فقهاى بزرگ شیعه، ابتدا تشکیل جنین را از حیث زمان به دو مرحله تقسیم مى‌کنند.: 1- جنین پیش از چهارماهگى (پیش از دمیده شدن روح) 2- جنین پس از چهارماهگى (پس از دمیده شدن روح). اسقاط جنین پس از دمیده شدن روح مطلقا حرام است و جایز نیست، اعم از اینکه براى مادر خطر داشته باشد یا مشکلات روحى و روانى ایجاد کند یا خطرى متوجه او نباشد یا خطر متوجه خود جنین باشد. اما به اعتقاد فقها، اسقاط جنین پیش از دمیده شدن  روح در صورتى که خطر جانى براى مادر داشته باشد، جایز است. استدلال این جواز آن است که  چون مادر داراى نفس محترم است و جنین هنوز به مرحله نفس محترمه نرسیده است، پس جان مادر تقدم دارد بر حیات نباتى جنین. به طور کلى مى‌توان گفت حرمت اسقاط جنین بدون عذر شرعى و مصلحت اهم است؛ بنابراین در صورتى که مصلحت اهمى باشد، در برابر حکم اولیه حرمت، مى‌توان به حکم ثانویه عمل کرد. در فقه شیعه، سقط جنین براى حفظ جان مادر، قبل از دمیده شدن روح، اجماعا و بعد از دمیده شدن روح بر اساس برخى مبانى و با وجود برخى شرایط مجاز است. البته این مورد، استثنایى بر حکم اولیه حرمت است  بدین معنا که عمل سقط حرام است مگر در مواردى خاص و استثنایى. فقهاى شیعه در تجویز سقط جنین به صورت استثنایى، دلایل مختلفى را ذکر کرد‌ه‌اند که مهمترین آنها تزاحم، دفاع از جان، قاعده اضطرار و بناى عقلاست.

  مجازات‌های تعزیری برای سقط جنین

در کشور ما برای سقط جنین به طور غیرقانونی مجازات‌هایی در نظر گرفته شده است که در صدر آن دیه قرار دارد. علاوه بر دیه، سقط جنین مجازات‌های دیگری هم به دنبال خواهد داشت. بد نیست بدانید برابر قانون هرکس با علم و از روی عمد با ضرب یا اذیت و آزار زن حامله، موجب سقط جنین وی شود علاوه بر پرداخت دیه یا قصاص و حسب مورد به حبس از یک تا سه سال محکوم خواهد شد.

همچنین هرکس به واسطه دادن ادویه یا وسایل دیگر موجب سقط جنین زن شود به 6 ماه تا یک سال حبس محکوم می‌شود و اگر عالما و عامدا زن حامله‌ای را راهنمایی به استفاده از ادویه یا وسایل دیگری کند که جنین وی سقط شود، به حبس از سه تا 6 ماه محکوم خواهد شد.

ضمن آنکه اگر طبیب یا ماما یا داروفروش و اشخاصی که به عنوان طبابت یا مامایی یا جراحی یا داروفروشی اقدام می‌کنند وسایل سقط جنین را فراهم سازند یا مباشرت به اسقاط جنین کنند به حبس از دو تا پنج سال محکوم خواهند شد.

 وقتی دیه تعلق بگیرد

گاهی پیش می‌آید که بعد از سقط، عمل مشمول دیه می‌شود. دیه سقط جنین به این شرح است:

1 - دیه نطفه که در رحم مستقر‌شده 20 دینار

2 - دیه علقه که خون بسته است 40 دینار

3 - دیه مضغه که به صورت گوشت درآمده است 60 دینار

4 - دیه جنین در مرحله‌ای که به صورت استخوان درآمده و هنوز گوشت نروییده است 80 دینار

5 - دیه جنین که گوشت و استخوان‌بندی آن تمام شده و هنوز روح در آن پیدا نشده است 100 دینار

6 - دیه جنین که روح در آن پیدا شده است اگر پسر باشد دیه کامل و اگر دختر باشد نصف دیه کامل واگر مشتبه باشد سه‌ربع دیه کامل خواهد بود.

 روند گرفتن مجوز سقط

به دلایل متعددی ممکن است اجازه قانونی سقط صادرشود؛ البته دریافت این مجوز شرایطی دارد که به شرح ذیل است:

تهیه مدارک: ارائه شناسنامه زن و شوهر، سه قطعه عکس تمام‌رخ، تصویر صفحات اول و دوم شناسنامه و معرفی‌نامه از پزشک متخصص معالج به همراه سونوگرافی معتبر.

پرداخت هزینه‌های رسیدگی

رعایت مهلت: مجوز سقط‌درمانی بعد از چهارماهگی صادر نخواهد شد، بنابراین باید درخواست را سریعا تهیه و تقدیم کرد.

تقدیم مدارک به مراجع صلاحیت‌دار: درخواست بررسی و صدور مجوز سقط جنین به اداره‌های کل پزشکی قانونی استان‌ها و مراکز پزشکی قانونی شهرستان‌ها تقدیم می‌شود. سازمان پزشکی قانونی به این درخواست رسیدگی  و تصمیم لازم را اتخاذ می‌کند.

گرفتن اجازه مادر: قانون اجازه مادر را کافی می‌داند اما معمولا اجازه پدر هم گرفته می‌شود.

بررسی مدارک: سازمان پزشکی قانونی به مدارک متقاضیان رسیدگی می‌کند.

صدور مجوز یا رد درخواست: صدور مجوز سقط درمانی به عهده سازمان پزشکی قانونی است.

 شرایط سقط‌درمانی

در قانون و در میان روش‌های درمانی جدید مبحثی به نام سقط درمانی مطرح شده است که بر اساس آن قانون در شرایط استثنایی امکان سقط جنین را فراهم آورده است که به شرایط سقط‌درمانی معروف است. این شرایط عبارتند از:

- تشخیص قطعی سه پزشک

- تایید مراجع قانونی مبنی بر بیماری جنین که به علت عقب‌افتادگی یا ناقص‌الخلقه بودن موجب سختی و آزار مادر است یا بیماری مادر که با تهدید جانی وی همراه باشد.

- سقط جنین باید قبل از دمیدن روح (4 ماهگی) باشد. بنابراین خیلی زود باید برای درخواست مجوز اقدام کرد که فرصت از دست نرود.

- مادر رضایت داشته باشد.

  پاسخ چند پرسش

در رابطه با سقط پرسش و اما و اگر زیاد است. مثلا گاهی این تصور ایجاد می‌شود که ممنوعیت سقط فقط متعلق به  جنین مشروع است و سقط جنین نامشروع مشکلی ایجاد نمی‌کند. پاسخ به این مسئله باید گفت که سقط جنین ناشی از ارتباط نامشروع مانند سقط جنین مشروع دارای کیفر و مجازاتی است که در سطور قبلی ذکر شد.

همچنین در پاسخ به این پرسش که اگر در حادثه رانندگی جنین سقط شود، چه حکمی جاری است؟ باید بدانیدکه  اگر حادثه رانندگی منجر به سقط جنین شود علاوه بر جنبه عمومی جرم که اگر راننده مقصر باشد باید مجازات حبس یا جزای نقدی را تحمل کند، مکلف به پرداخت دیه جنین به اولیای‌دم نیز است. اما اگر حادثه فقط منجر به وضع حمل قبل از موعد طبیعی شود ولی آسیبی به جنین وارد نیاید مقصر فقط از حیث جنبه عمومی به مجازات حبس یا جزای نقدی محکوم خواهد شد و چنانچه حادثه منجر به مرگ مادر و سقط جنین شود علاوه بر جنبه عمومی جرم باید دیه مادر و جنین را نیز در صورت مطالبه اولیای دم بپردازد.

 دیه جنین پس از چهار ماهگی اگر پسر باشد دیه کامل یک انسان و اگر دختر باشد نصف دیه کامل خواهد بود.