جزییات طرح جابه جایی پایتخت

 پایتخت یک کشور مرکز سیاسی، اداری و اقتصادی دولت محسوب می‌شود. البته معمولا عوامل تاثیرگذار در گزینش مکان پایتخت، به جای آنکه اقتصادی باشند، سیاسی یا استراتژیک هستند. مرکز سیاسی کشور نقش مهمی به منظور مشروعیت بخشیدن به دولت به طور قانونی دارد. این مرکز تمامی عوامل تاریخی، فرهنگی، قومی، فنی و ارتباطی را نیز شامل می‌شود. مدتی است که طرح انتقال پایتخت نقل محافل شده است که در گفت‌‍وگو با کارشناسان حقوقی به بررسی این موضوع پرداخته‌ایم.

علی زمانیان، کارشناس حقوق شهری، یادآور شد که در دوره صفویان شهرهای اردبیل، تبریز، قزوین، اصفهان و ساری پایتخت ایران بوده‌اند. سپس در دوره افشاریان کلات نادر به عنوان پایتخت ایران برگزیده شد و زندیه نیز شهرهای شیراز و کرمان را به عنوان مرکز سیاسی کشور انتخاب کردند تا اینکه از دوره قاجار پایتخت به تهران منتقل شد. به «حمایت» می‌گوید: پایتخت در حقیقت مرکز کنترل سرزمینی و مکانی برای تصمیم‌گیری‌های سیاسی و نمادین دولت به حساب می‌آید.

وی ادامه می‌دهد: تمام تشکیلات اداری، قضایی، آموزشی و فرهنگی مرکزی در این مکان قرار دارد. همچنین معمولا پایتخت سیاسی کشور، محل ملاقات نمایندگان دولت با نمایندگان دولت‌های دیگر است و محل استقرار سفارت کشورهای مختلف هم در پایتخت است.

ضرورت انتقال پایتخت

این کارشناس حقوق شهری با بیان اینکه انتقال پایتخت فقط با انگیزه کم‌کردن بار ترافیک و آلودگی هوا انجام نمی‌شود، ادامه می‌دهد: در این انتخاب بیشتر انگیزه‌های سیاسی و اقتصادی غالب است. وی ادامه می‌دهد: مشکل شهر تهران، جمعیت بسیار زیاد آن است و خطر زلزله احتمالی نیز مزید بر علت شده است. البته فقدان امکانات موردنیاز برای چنین جمعیتی عظیمی، ضرورت رسیدگی به وضع تهران را حتی در صورت انتقال پایتخت ضروری می‌کند. باید جلوی رشد جمعیت شهر تهران به ویژه از طریق مهاجرت گرفته شود. از سوی دیگر مساله تلاش برای کاهش ریسک‌های مختلف در شهر تهران، از طریق کاهش آسیب‌پذیری، بهسازی و اجتناب از مناطق پرخطر باید با جدیت دنبال شود. به اعتقاد زمانیان، در وضع کنونی در نظر گرفتن موضوع پایتخت جدید، قطعاً ضرورتی برای آینده کشور است. وی ادامه می‌دهد: ساخت پایتختی که با طراحی مناسب و مدرن، امکانات زیربنایی موردنیاز برای نسل‌های بعدی در آن قابل تامین و پیش‌بینی باشد، موجب افزایش فرصت برای کشور خواهد شد. از نظر معماری و طراحی شهری نیز می‌توان شهری با هویت طراحی کرد که بر مبنای سابقه ایرانی و اسلامی ما و هویت ملی و دینی شکل گیرد. این حقوقدان با بیان اینکه مناطقی با لرزه‌خیزی نسبی پایین‌تر در کشور وجود دارد که به عنوان فاکتوری مهم برای تعیین محل پایتخت جدید باید در نظر گرفته شوند، می‌گوید: البته فاکتورهای مهم دیگری نظیر دسترسی، امنیت، آب‌و‌هوا، محیط‌زیست و... نیز مطرح هستند.

طرح قانونی جابه‌جایی پایتخت

یک کارشناس حقوق شهری درباره طرح جابه جایی پایتخت به «حمایت» می‌گوید: در 17/11/1391 طرح قانون انتقال پایتخت در مجلس شورای اسلامی اعلام وصول شد.

وی ادامه می‌دهد: در بخش مربوط به دلایل توجیهی تدوین چنین طرحی آمده است که: «کلان‌شهر تهران به عنوان مرکز اصلی سیاسی، اقتصادی و جمعیتی کشور در پی فرآیند رشد شتابان و فزاینده خود در طی دهه‌های اخیر با چالش‌های محتوایی و زیرساختی روبه‌رو است. به رغم توجه و اقدامات متعددی که تاکنون صورت گرفته است، مانند تمرکززدایی صنایع در شعاع 120 کیلومتری، معافیت‌های مالیاتی، راهبرد توسعه شهرهای میانی و انتخاب شهرهای اصلی در شبکه‌های منظم، هنوز بسیاری از تهدیدات وجود دارد. به این ترتیب عدم اثربخشی راهکارهای به کار گرفته‌شده، اتخاذ سیاست‌ها و راهبردهای متناسب را ضروری می‌سازد. لذا یکی از راهبردهایی که در دستیابی به توفیق در مواجهه با چالش‌های فعلی تهران مطرح است، تفرق و واگذاری نقش سیاسی و اداری به مرکز جداگانه جدیدی است (انتقال پایتخت سیاسی و اداری)».

شورای‌عالی انتقال پایتخت

علی رودگری با بیان اینکه در طرح قانونی انتقال پایتخت، متصدی اصلی بررسی تدابیر لازم برای انتقال مرکز سیاسی و اداری کشور، شورای‌عالی انتقال پایتخت تعیین شده است، تصریح می‌کند: این مرجع با استفاده از ظرفیت‌ها و امکانات موجود در قوه‌مجریه تشکیل می‌شود.

به گفته رودگری، وظیفه این نهاد جدید عبارت است از بررسی، جمع‌بندی مطالعات انجام‌شده در خصوص تراکم‌زدایی از شهر تهران، انتقال مرکز سیاسی و اداری کشور، انجام مطالعات ضروری برای تکمیل آنها با هدف امکان‌سنجی و ارائه سناریوهای برون‌رفت از وضع موجود، پیش‌بینی و تعیین پیش‌نیازها، الزامات و تمهیدات اجرایی راهبردهای پیشنهادی برای ساماندهی پایتخت و تهیه برنامه‌های اجرایی لازم، بررسی و جانمایی مکان مناسب برای انتقال پایتخت سیاسی و اداری، ساماندهی پایتخت جدید در افق‌های زمانی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت و تبیین و ارزیابی آنها.

وی ادامه می‌دهد: گفتنی است شورای‌عالی انتقال پایتخت، اعتبارات مورد نیاز خود را به موجب این طرح در لایحه بودجه سالانه کل کشور پیش‌بینی و منظور خواهد کرد.

اعضای شورای انتقال پایتخت

این کارشناس حقوق شهری با تاکید بر اینکه رییس‌جمهوری یا معاون اول وی عنوان ریاست شورا را بر عهده خواهد داشت، تاکید می‌کند: همچنین دبیر شورا وزیر کشور است و دادستان کل کشور نیز سمت ناظر شورا را داراست.

به گفته وی، دیگر اعضای شورای انتقال پایتخت را دو نماینده مجلس شورای اسلامی به انتخاب مجلس شورای اسلامی، یک نماینده از شورای‌ عالی امنیت ملی، یک نماینده از مجمع تشخیص مصلحت نظام، رییس پدافند غیرعامل و سه نفر از صاحب‌نظران در صورت صلاحدید با انتخاب مقام معظم رهبری تشکیل می‌دهند.

رودگری تاکید می‌کند: طبق این قانون راهبرد شورای‌ عالی انتقال پایتخت، انجام وظایف و ماموریت‌ها توسط بخش خصوصی، تعاونی و موسسات و نهادهای عمومی دولتی و غیردولتی و استفاده از ظرفیت‌های عملی موجود در دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی و تحقیقات کشور و هدایت آنهاست. در این حال شورای ‌عالی انتقال پایتخت سیاسی و اداری کشور به موجب این طرح وظیفه دارد تا حداکثر ظرف یک سال نسبت به تهیه و ارائه طرح جامع و انتخاب مکان مناسب برای انتقال پایتخت سیاسی و اداری اقدام و نتیجه را پس از تایید مقام معظم رهبری برای اجرا به تمام قوا ارایه کند.

وی می‌گوید: لازم به ذکر است که وزیر کشور مسئول اجرای این طرح در صورت تبدیل شدن آن به قانون است. وزیر کشور طبق این طرح مکلف است که به ترتیبی عمل کند تا حداکثر ظرف مدت سه ماه پس از ابلاغ طرح قانونی، آیین‌نامه و زمینه راه‌اندازی شروع به کار شورای‌عالی انتقال پایتخت مذکور فراهم شود.

وی در پایان متذکر می‌شود که با توجه به رشد جمعیتی و فقدان امکانات لازم برای ساماندهی خدمات شهری به شهروندان، تغییر پایتخت کشور ضروری است.

مخالفان طرح چه می‌گویند

در مخالفت با طرح انتقال پایتخت عمدتا انتقادات متوجه هزینه‌های اجرای این طرح و مشکلات تهران بعد از انتقال پایتخت می‌شود. مخالفان در انتقاد از طرح انتقال پایتخت به موارد زیر اشاره می‌کنند:

- این طرح خلاف اصل 75 قانون اساسی است زیرا هزینه‌های دولت را افزایش می‌دهد. طرح ارائه‌شده از سوی نمایندگان مخالف طرح مصوب کمیسیون شوراهای مجلس نیز است. انتقال پایتخت به 78 میلیارد دلار هزینه نیاز دارد که 6 برابر هزینه عمومی دولت است. 4000 هزار طرح نیمه‌تمام در کشور داریم که مهمتر از انتقال پایتخت است.

- یکی از مشکلات مهم این طرح، بی‌توجهی به مشکلات زیست‌محیطی است. تهران اگر منتقل شود با 10 میلیون جمعیت تهران چه باید کرد؟ تردیدی نیست که تهران از مشکلات ترافیکی و آلودگی رنج می‌برد اما مشکلات تهران باید احصا بشود و در بخش‌های کوچکتر باید حل بشود.

- همه نقاطی که قابل زیست هستند خطر زلزله تهدیشان می‌کند. بنابراین اولا انتقال پایتخت مشکل خطر زلزله برای ساکنان تهران را حل نمی‌کند و ثانیا شهر مقصد نیز علاوه بر مشکل زلزله ممکن است مشکلاتی نظیر تامین آب آشامیدنی و ... داشته باشد.

دلایل دیگری نیز ازسوی کارشناسان بیان شده است اما دهه‌ها است که انتقال پایتخت به عنوان یکی از راهکارهای اصلی برای حل معضل تهران است. این طرح موافقان جدی دارد و باید دید در حالی که دولت با اجرای آن مخالف است مجلس چه تصمیمی گرفته خواهد شد.