داستان فرار از پادگان و روزهای خدمتی که بر باد رفت،حبس و اضافه خدمت در انتظار فراری ها

می‌گفت چند سال پیش از خدمت فرار کرده، رفته تا مشکلات خانوادگی‌اش را حل کند و حالا برگشته بود تا ادامه خدمتش را بگذراند. گفت در این مدت هیچ کس سراغ او نرفته، نه دژبان و نه هیچ مامور دیگری. ناراحت بود، پرونده‌اش در محل ...

 می‌گفت که چند سال پیش از خدمت فرار کرده، رفته تا مشکلات خانوادگی‌اش را حل کند و حالا برگشته بود تا ادامه خدمتش را بگذراند. گفت که در این مدت هیچ کس سراغ او نرفته، نه دژبان و نه هیچ مامور دیگری. ناراحت بود، پرونده‌اش در محل خدمت قبلی نبوده و حالا بلاتکلیف است. گویی اصلا خدمت نرفته که فراری باشد.

موضوع فرار از سربازی اصلا موضوع جدیدی نیست و سابقه اولین فرار به همان زمانی برمی‌گردد که پهلوی اول سربازی را برای پسران اجباری کرد. اصلا به همین دلیل بود که تا مدت‌های مدید به دوره خدمت ضرورت، اجباری گفته می‌شد.

از همان زمان پهلوی اول بود که گاه سربازی، محل خدمت خود را ترک می‌کرد و دیگر به آن محل باز نمی‌گشت. فرارها کم کم زیاد شد تا اینکه مسئولان مجبور شدند برای جلوگیری از این امر قوانین سفت و سختی را تصویب کنند. قوانینی که آنقدر سخت باشد که بازدارنده شود و مانع از فرار سربازان.

با این وجود اما فرار از سربازی همچنان ادامه داشت. مشکلات خانوادگی، دلتنگی برای اعضای خانواده و زمانی هم سختی خدمت، محل خدمت و نگهبانی‌های پیاپی از علت‌های فرار سربازان محسوب می‌شد. سربازانی که با توجه به قوانین سفت و سخت، روزگار بعد از فرار را در خوف و هراس می‌گذراندند. اما آنقدر مشکلاتشان جدی بوده که حاضر می‌شدند تا آخر عمر در خوف و هراس زندگی کنند ولی به خدمت نروند.

رفاه طلبی و سختگیری های دوره سربازی نازپرورده‌ها را آزار می‌دهد تاجایی که یک روز به مرخصی می‌روند و دیگر باز نمی‌گردند. در کنار این افراد راحت طلب جوانانی هم هستند که به علت مشکلات خانواده و اینکه تنها نان آور خانواده محسوب می‌شوند، از خدمت فراری شده‌اند.

سمیه مادر یکی از همین جوانان به خبرنگار فارس می‌گوید: چند ماهی از خدمت رفتن پسرم نمی‌گذشت که شوهرم به زندان افتاد؛ علی که در نبود پدر تنها مرد خانواده محسوب می‌شد نتوانست من و خواهرش رو تنها بگذارد و شد سرباز فراری! فرار کرد تا از خانواده‌اش محافظت کند.

قوانین سفت و سخت برای جلوگیری از فرار از سربازی همچنان وجود دارد اما کماکان فرارها ادامه دارد. گرچه بعد از انقلاب اسلامی و در پی اقدامات انجام شده مانند دادن معافیت‌های کفالت به جوانانی که مشکلات خانوادگی دارند، این آمار کاهش یافته اما همچنان داستان فرار از سربازی ادامه دارد.

طبق قانون سرباز فراری از سوی دژبان‌های نیروی‌های مسلح و نیروی انتظامی تحت تعقیب قرار می‌گیرد و بعد از دستگیری تحویل سازمان قضایی نیروهای مسلح می‌شود و آماده محاکمه.

مطابق قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح کارکنان وظیفه نیروهای مسلح هرگاه در زمان صلح بیش از 15 روز متوالی مرتکب غیبت شده و عذر موجهی نداشته باشند فراری محسوب و چنانچه دستگیر شده باشند به حبس از سه ماه تا یک سال یا سه ماه تا یک سال اضافه خدمت محکوم می‌شوند.

همچنین کارکنان وظیفه فراری در زمان صلح هرگاه شخصا خود را معرفی و مشغول خدمت شوند به ترتیب زیر با آنان رفتار می شود:

الف - چنانچه برای اولین بار مرتکب فرار از خدمت شده و ظرف مدت شصت روز از شروع غیبت مراجعت نمایند بدون ارجاع پرونده به مرجع قضائی، در مقابل هر روز غیبت و فرار، دو روز به خدمت دوره ضرورت آنان افزوده می‌شود. این اضافه خدمت بیش از سه ماه نخواهد بود. این افراد در صورتی که عذر موجه داشته باشند، ادعای آنان در هیاتی که با شرکت فرماندهان و مسوولان عقیدتی سیاسی و مسئولان حفاظت یا معاونان آنان در سطح لشگرها، تیپ‌های مستقل، نواحی انتظامی و رده‌های هم‌طراز و بالاتر تشکیل می‌گردد، بررسی شده و نظر اکثریت قطعی است. در صورت عذر موجه به تشخیص هیات مذکور، به تناسب روزهای موجه از اضافه خدمت وی کسر می‌گردد.

در صورتی که انجام بقیه خدمت این افراد مورد رضایت فرماندهان باشد ممکن است با تصویب هیات یادشده، تمام یا قسمتی از اضافه خدمت مذکور بخشیده شود.

ب - چنانچه شخص فراری پس از مدت 60 روز از فرار، خود را معرفی کند و یا سابقه فرار از خدمت داشته باشد به حکم دادگاه به حبس از 2 تا 6 ماه محکوم می‌شود.

ج - چنانچه در زمان جنگ یا بسیج و فراخوان عمومی یا هنگامی که یگان مربوط در آماده باش رزمی باشد و ظرف حداکثر 2 ماه از تاریخ شروع جنگ یا بسیج و فراخوان عمومی یا اعلام آماده باش رزمی خود را معرفی کنند از تعقیب و کیفر معاف خواهند بود. درصورتی که معرفی پس از مدت مذکور باشد یا در این مدت و یا پس از آن دستگیر شوند حکم فراری در زمان جنگ را خواهند داشت.

اما در زمان جنگ قضیه کمی متفاوت‌تر می‌شود و شدت جریمه بسیار سنگین‌تر، سرباز فراری از جبهه جنگ ابتدا در دادگاه نظامی محاکمه و احتمال اینکه برای وی حکم محارب صادر شود، نیز وجود دارد.

باز هم مطابقت قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح کارکنان وظیفه نیروهای مسلح هرگاه در زمان جنگ بیش از 5 روز متوالی غیبت کنند و عذر موجهی نداشته باشند فراری محسوب و پس از دستگیری به حبس از یک تا 3 سال محکوم می‌شوند.

فراریان مذکور، هرگاه شخصا خود را معرفی و مشغول خدمت شوند در صورتی که فرار آنان فرار از خدمت در زمان جنگ باشد به حبس از 3 ماه تا یک سال و اگر فرار از جبهه باشد به حبس از 6 ماه تا 2 سال محکوم می‌شوند.

چنانچه فرار افراد مذکور، موجب شکست جبهه اسلام یا وارد شدن تلفات جانی به نیروهای خودی شود به مجازات محارب محکوم می‌شوند.

افراد وظیفه دوره احتیاط و ذخیره که در زمان جنگ احضار شده و به فاصله 5 روز از تاریخ احضار یا فراخوان بدون عذر موجه خود را معرفی نکنند فراری محسوب و به حبس از 6 ماه تا 2 سال محکوم می‌شوند. در صورتی که افراد یادشده قبل از خاتمه جنگ شخصا خود را معرفی کنند، دادگاه مجازات آنان را تخفیف می‌دهد.

در تحقیقات انجام شده از سوی نهادهای مسئول مشخص شده است که دلتنگی برای خانواده یکی از عواملی بود که موجب می‌شود سربازان متاهل برای دیدن فرزند و همسر خود حتی شده برای مدت کوتاهی محل خدمت خود را ترک کند. وابستگی‌های خانوادگی و رفع نیازهای اعضای خانواده و فاصله بسیار محل خدمت از محل سکونت خانواده، گاهی سرباز را ترغیب به ترک خدمت برای همیشه می‌کرد.

شاید به همین منظور بود که چند سالی است که طرح آمایش سرزمینی به صورت جدی در مورد سربازان اجرا می‌شود و سربازان متاهل 100 درصد در محل سکونت خانواده خود به خدمت مشغول می‌شوند. این عمل از جمله اقدامات موثری بود که برای کاهش آمار فراری‌ها انجام شد. اما فرارها کماکان به دلایل دیگر ادامه دارد.

سردار موسی کمالی، جانشین اداره منابع انسانی ستادکل نیروهای مسلح درباره آخرین امتیازاتی که از سوی ستادکل به سربازان فراری تعلق گرفت، گفت: در 2 مرحله برای این افراد فراخوان صادر شد. در مرحله اول اعلام کردیم سربازانی که تا پایان سال 86 فرار کرده اند در صورت معرفی خود، مورد عفو قرار می‌گیرند.

وی ادامه داد: انتظار بود این افراد مراجعه کند اما برخی از افراد اعلام حضور نکردند. مجوز دوباره‌ای گرفتیم و اعلام کردیم که تا سوم خرداد ماه سال 92 هر کسی که مراجعه کند مشمول عفو خواهد شد و اگر کسی بعد از این تاریخ مراجعه کند ابتدا باید به وضعیت او رسیدگی شود و درباره به کارگیری او تصمیم گیری شود که این مهلت نیز به پایان رسیده است.

سمیه حرف‌های سردار را شنیده بود، اما زمان گذشته و علی، پسرش مشمول عفو نمی‌شود. مادر که بلاتکلیفی فرزند خود را می‌بیند، مدارکی را تهیه می‌کند تا آنها را در اختیار مسئولان ستادکل قرار دهد اما سمیه کسی را نمی‌شناسد و کسی هم در ستادکل پاسخگوی او نیست.

سمیه که از طریق انجمن حمایت از زندانیان با من آشنا شده بود، مدارک را در اختیارم گذاشت تا آنها را هرطور شده به دست سردار کمالی برسانم، هنگامی که مدارک علی را از دستان سمیه گرفتم تمام ذهنم معطوف آن جوانی شد که هم مسیرم بود تا پادگان، زمانی که من می‌رفتم تا کارت پایان خدمتم را بگیرم و او از بلاتکلیفی‌اش و پرونده گم شده‌اش می‌گفت. به اینکه هیچ سندی از میزان خدمت او و یا اینکه سرباز کدام یگان بوده در دست نیست. به علی‌ها فکر کردم که اکنون فراری هستند و تصمیم به بازگشت دارند اما از مجازات سفت و سخت می‌ترسند.

نکته: تلاش خبرنگار فارس در جریان تهیه این گزارش، برای شنیدن نظرات مسئولان سازمان قضایی نیروهای مسلح که مسئول رسیدگی به پرونده سربازان فراری است، منتج به نتیجه نشد و این گزارش بدون داشتن اظهارات ایشان منتشر شد.

گزارش: امیر عابد