دادخواهی شهروندان در برابر نهاد های دولتی

شاید بارها با خود اندیشیده باشید که چگونه می‌توان علیه دولت و ماموران دولتی به عنوان افرادی که قدرت را در دست دارند شکایت کند؟ و آیا مرجعی وجود دارد که به این شکایت رسیدگی کند؟ دیوان عدالت اداری از چنین صلاحیتی برخوردار است بنابراین این دیوان را باید یکی از استوارترین ستون‌های تامین حقوق شهروندی در کشور دانست.

در اصل 173 قانون اساسی از دیوانی به نام «دیوان عدالت اداری» نام برده شده که هدف از تشکیل آن رسیدگی به اعتراضات و شکایت‌های مردم نسبت به ماموران، واحدها و آیین‌نامه‌های دولتی است و مردم از طریق این دیوان می‌توانند احقاق حق کنند. این دیوان زیر نظر رییس قوه‌قضاییه فعالیت می‌کند و نحوه طرح شکایت در این مرجع در قانونی به نام «قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری» مشخص شده است. این قانون امسال ابلاغ و جایگزین قانون پیشین دیوان شده بنابراین برخی از رویه‌ها را تغییر داده و نوآوری‌هایی به وجود آورده است که آگاهی از آنان لازم است.

شاکیان و متشاکیان

لفظ شکایت معمولا زمانی به‌کار می‌رود که پای جرمی در میان باشد اما از قدیم مرسوم بوده است که به طرح دعوا در دیوان عدالت اداری هم شکایت می‌گفته‌اند. اما سوال این است که دو طرف این شکایت چه کسانی هستند؟ همه اشخاص حقیقی مانند شما و اشخاص حقوقی مانند شرکت‌ها و موسسات خصوصی می‌توانند برای پیگیری حق خود به دیوان عدالت اداری مراجعه کنند. اما توجه داشته باشید که تنها در صورتی می‌توانید در دیوان شکایت کنید که طرف مقابل شما واحدهای دولتی شامل وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها و موسسات و شرکت‌های دولتی و تصمیمات دولت مانند آیین‌نامه‌ها باشد. همچنین اگر از شهرداری‌ها شکایتی دارید می‌توانید به دیوان رجوع کنید. اگر می‌خواستید علیه سازمان تامین اجتماعی هم شکایت کنید، دیوان پاسخگوی شما خواهد بود و سایر نهادهای انقلابی هم همین طور هستند.

‌ ضرب‌الاجل سه‌ماهه

اگر هیات‌های رسیدگی به تخلفات اداری که در ادارات برای رسیدگی به تخلفات کارمندان تشکیل می‌شوند، برخی کمیسیون‌ها مانند کمیسیون‌های مالیاتی و کمیسیون ماده 100 شهرداری هیات‌های حل اختلاف کارگری و کارفرمایی که برای رفع اختلاف بین کارگر و کارفرما تشکیل می‌شوند، تصمیماتی بگیرند یا آرایی صادر کند که برخلاف قانون باشد و قانون در آن زیر پا گذاشته شود، این تصمیمات نیز قابل شکایت در دیوان عدالت اداری خواهد بود. اگر از آرای این هیات‌ها شکایتی دارید باید حداکثر تا سه ماه بعد از صدور رای از سوی آنها دست به کار شوید و به دیوان مراجعه کنید‌. این ضرب‌الاجل را به خاطر داشته باشید چرا که یکی از نوآوری‌های قانون جدید دیوان عدالت اداری محسوب می‌شود و در قانون پیشین چنین ضرب‌الاجلی وجود نداشت. در مورد افرادی که در خارج از ایران زندگی می‌کنند این فرصت 6 ماه است. همچنین هیات‌های یادشده موظفند که در رای خود بنویسند که رای آن‌ها قابل شکایت در دیوان است. علاوه بر این، کارمندان دولت و قضات هم می‌توانند در صورتی که حقوق استخدامی‌ آنان زیرپا گذاشته شد علیه اداره و یا نهادی که در آنجا به عنوان کارمند دولت در استخدام دولت هستند، شکایت کنند.

شروع به رسیدگی

دیوان عدالت اداری دارای شعب بدوی است که رسیدگی اولیه را انجام می‌دهد و رای صادر می‌کند. اگر به رای صادر‌شده اعتراضی باشد، شعب تجدید‌نظر رسیدگی خواهند کرد. برای شروع رسیدگی که کار شعب بدوی است، باید دادخواست داده شود. دادخواست باید به زبان فارسی و در فرم‌های چاپی مخصوص نوشته شده باشد. اگر از روی اشتباه برای طرح دعوا علیه دولت به دادگاهی دیگر مراجعه کنید و دادگاه به علت نداشتن صلاحیت رسیدگی، پرونده را به دیوان بفرستد دیگر نیازی به تقدیم دادخواست و پرداخت هزینه دادرسی مجدد نیست. در صورتی شعب دیوان به شکایت رسیدگی می‌کنند که شخصی که طرح دعوا می‌کند در مطرح کردن شکایت دارای نفع باشد یا وکیل، قائم‌مقام یا نماینده قانونی وی باشد.

چقدر هزینه کنیم؟

برای اینکه در دیوان دعوایی مطرح کنید باید همراه با دادخواست هزینه‌ای به نام هزینه دادرسی بپردازید. هزینه دادرسی در دیوان در مرحله اولیه یا بدوی 100 هزار ریال و در مرحله تجدید‌نظر 200 هزار ریال است. این نرخ بر اساس نرخ تورم هر سه سال یک‌بار تغییر پیدا می‌کند.

دیوان در استان شما

دیوان عدالت اداری در تهران مستقر است اما برای دسترسی بهتر مردم و اینکه اگر کسی در جایی غیر از تهران قصد طرح شکایتی را داشته باشد، از شهر خودش مسیری طولانی را طی نکند، دفاتر اداری دیوان در محل دادگستری یا دفاتر بازرسی کل کشور در هریک از مراکز استان‌ها تاسیس می‌شود. این دفترها موظف به ارایه راهنمایی و انجام خدمات مورد نیاز مردم‌اند و علاوه بر راهنمایی مراجعان به پذیرش و ثبت دادخواست و درخواست آنها بپردازند. رساندن برگه‌های قضایی که از طرف دیوان فرستاده می‌شود نیز بر عهده این دفاتر است.

قانون دیوان به نفع شما

وقتی شما از تصمیم یا دستور مرجعی دولتی یا کارمندان دولتی به دیوان شکایت می‌کنید و دیوان تشخیص می‌دهد که این تصمیمات باعث ضایع شدن حق شما می‌شود، شعب این دیوان رای به ابطال آن تصمیم می‌دهند یا مرجع صادر‌کننده را مجبور به جبران خسارت می‌کنند. در مورد اعتراض به آرای صادرشده توسط هیات‌ها هم همین گونه عمل می‌شود. اگر شما همراه شکایتی که می‌خواهید مطرح کنید ادعا کنید که تصمیمی ‌که گرفته شده یا رایی صادرشده، در صورت اجرا باعث ورود خسارتی به شما می‌شود که جبران آن غیر‌ممکن است، می‌توانید تقاضای صدور دستور موقت کنید. دستور موقت، دستوری است که توسط مراجع قضایی از جمله دیوان عدالت اداری صادر می‌شود تا تصمیم یا رایی را که باعث ورود خسارت غیر قابل جبران به فردی می‌شود به صورت متوقت متوقف کند. اگر دیوان تشخیص دهد که موضوع فوری و ضروری است دستور موقت را صادر می‌کند. اگر هنگام طرح شکایت فراموش کردید که درخواست صدور دستور موقت کنید یا بعدا اثر جبران‌ناپذیر را مشاهده کردید می‌توانید در طول زمان رسیدگی نیز درخواست صدور دستور موقت داشته باشید که در این ‌صورت نیازی به پرداخت دوباره هزینه دادرسی نیست. شعبه دیوان باید به دعوایی که برای آن دستور موقت صادر می‌کند خارج از نوبت رسیدگی کند‌. توجه داشته باشید به محض اینکه شما در‌خواست صدور دستور موقت را طرح کنید رای و تصمیم متوقف نخواهد شد بلکه شعبه باید دستور موقت را صادر کند.

همچنین اگر شما مطلع شدید که دعوایی در دیوان مطرح است و به نوعی ممکن است به شما ربطی داشته باشد، می‌توانید با تقدیم دادخواست وارد دعوا شوید و دادگاه با توجه به دادخواست شما و دو طرف دعوا رای صادر می‌کند. اما در مواردی که بعد از صدور رای متوجه می‌شوید که دعوا به شما مربوط بوده و اکنون حق شما در حال ضایع شدن است می‌توانید حداکثر تا دو ماه بعد از اطلاع از حکم به شعبه رسیدگی‌کننده مراجعه و اعتراض خود را اعلام کنید.

وقت خود را تلف نکنید

در صورت وجود برخی از موانع، دیوان عدالت اداری به درخواست شما ترتیب اثر نمی‌دهد و آن را رد می‌کند بنابراین باید توجه کنید که این موانع رسیدگی در پرونده شما وجود نداشته باشد. اول مورد آن است که شما اهلیت قانونی برای شکایت کردن نداشته باشید؛ مثلا سنتان پایین‌تر از سن قانونی باشد یا اینکه در دعوا صاحب نفع نباشید یا کسی که علیه وی دعوا مطرح کرده‌اید، دعوا متوجهش نباشد یا موعد قانونی طرح دعوا گذشته باشد.

حتما حضور پیدا کنید

دیوان اگر لازم بداند از طرفین دعوا دعوت می‌کند تا در مراحل رسیدگی حضور پیدا کنند. در صورتی که طرف دعوا اداره یا موسسه باشد باید برای حضور در جلسات نماینده معرفی کند. اگر شعبه دیوان به شاکی اعلام کند که برای ادای توضیحات باید به شعبه رسیدگی‌کننده بیاید و فرد شاکی حضور پیدا نکند، اگر شعبه رسیدگی‌‌کننده با توجه به مدارک موجود بتواند رای صادر کند که مشکلی نیست؛ در غیر این‌ صورت دادخواست شاکی را ابطال می‌کند و رسیدگی منتفی می‌شود. طرف دیگر دعوا هم که کارمند دولت یا نماینده ادارات و موسسات دولتی است، در صورت درخواست دیوان باید حضور پیدا کند و اگر از آمدن خودداری کند، شعبه دیوان می‌تواند او را بازداشت کند یا برای دو ماه تا یک سال از انجام کارهای دولتی منع کند پس به نفع هر دو طرف دعواست که حضور پیدا کنند.علاوه بر حضور، ممکن است دیوان در مواردی تشخیص دهد که باید واحدهای دولتی مدارک و اسنادی ارسال کنند که موظفند ظرف یک ماه مدارک را ارسال کنند؛ در غیر این‌صورت به مجازات محکوم می‌شوند. اگر شاکی در طول رسیدگی حضور شخص دیگری را لازم ببیند می‌تواند از دیوان حضور وی را درخواست کند که در این حالت باید ظرف سی روز تقاضای خود را اعلام کند و سرانجام شعبه دیوان پس از بررسی‌های انجام‌شده ختم رسیدگی را اعلام و ظرف یک هفته رای را صادر می‌کند.

نحوه اطلاع‌رسانی درباره رای

وقتی رای صادر شد باید به نحوی به افراد داخل در دعوا اطلاع داده شود. اطلاع‌رسانی می‌تواند از راه‌های مختلفی صورت گیرد: گاهی به دو طرف دعوا یا وکلای آنان توسط دفتر شعبه ابلاغ می‌شود، گاهی طبق مقررات آیین دادرسی مدنی مانند سایر دعاوی رفتار می‌شود. همچنین اگر شما از ابتدا اعلام کرده باشید که علاقه‌مند به دریافت دادنامه(برگه‌ای که رای شعبه روی آن نوشته شده است) به صورت الکترونیک هستید رای از طریق پست الکترونیک یا نمابر به ادارات دولتی یا شاکیان فرستاده می‌شود که این خود یکی از نوآوری‌های قانون جدید دیوان عدالت اداری محسوب می‌شود. علاوه بر این ابلاغ از طریق دفاتری که دیوان در مرکز استان‌ها دارد یا به وسیله دادگستری محل نیز انجام می‌گیرد.

مهلت 20 روزه تجدیدنظر

امکان تقاضای تجدیدنظر درباره آرای صادر‌شده توسط شعب بدوی دیوان وجود دارد یعنی به رایی که صادر شده است، می‌توان اعتراض کرد. برای دادن دادخواست تجدیدنظر فقط 20 روز پس از دریافت رای مهلت دارید. این بسته حقوقی درباره رسیدگی در شعب بدوی تا صدور رای در مرحله بدوی بود. برای آگاهی از کم و کیف تجدید نظر‌خواهی و اینکه چطور می‌شود دعوایی را که رای در‌باره آن صادر و مختومه اعلام شده است، دوباره به جریان انداخت(اعاده دادرسی) بسته‌های بعدی ما را هم بخوانید‌.