آشنایی با حدود فعالیت دادگاه ها

بر اساس اصل 61 قانون اساسی، اعمال قوه‌قضاییه به وسیله دادگاه‌های دادگستری است که باید طبق موازین اسلامی تشکیل شود و به حل و فصل دعاوی، حفظ حقوق عمومی، گسترش و اجرای عدالت و اقامه حدود الهی بپردازد.

به گزارش خبرنگار حقوقی قضایی باشگاه خبرنگاران، قوه قضاییه بر اساس اصل 156 قانون اساسی پشتیبان حقوق فردی و اجتماعی و مسئول تحقق بخشیدن به عدالت است بنابراین دادگاه‌های دادگستری مهم‌ترین نقش را در تحقق عدالت در جامعه دارند.

 این وظیفه از طریق شبکه‌ای از دادگاه‌ها انجام می‌شود و از دادگاه‌های دادگستری مراجع غیر قضایی زیر نظر دولت هم تشکیل شده است که به برخی اختلافات مثل اختلافات بیمه‌ای و مالیاتی رسیدگی می‌کند، اما شهروندان عمدتا برای حل و فصل اختلافات و دعاوی خود با  دادگستری‌ها سر و کار دارند.

دادگاه‌های عمومی

معمولا بعد از وقوع اختلاف و زمان مراجعه به دادگاه سر و کار ما به دادگاه‌های عمومی می‌افتد، اکنون حداقل یک شعبه از دادگاه‌های عمومی در همه دادگستری‌ها وجود دارد که در شهرهای بزرگ‌تر تعداد این شعبه‌ها بیشتر است و دادگاه‌های عمومی حق رسیدگی به همه دعاوی و اختلافات را دارند به جز آنچه مطابق قانون در صلاحیت مراجع اختصاصی دیگر است، انواع دادگاه‌های عمومی که ما با آن‌ها سر و کار داریم به این شرح هستند:

- دادگاه عمومی حقوقی: این دادگاه به اختلافات حقوقی مثل اختلافات ملکی یا ارثی در دادگاه‌های عمومی با حضور رییس شعبه یا دادرس علی‌البدل رسیدگی می‌شود. بنابراین در دادگاه عمومی قاعده وحدت قاضی حکمفرماست و تمامی اقدامات و تحقیقات به وسیله رییس یا دادرس علی‌البدل انجام می‌شود و تصمیم‌گیری قضایی و انشای رای با قاضی دادگاه است.

- دادگاه عمومی جزایی: به بیشتر جرایم در مرحله نخستین در دادگاه عمومی جزایی رسیدگی می‌شود، این دادگاه علاوه بر رییس دادگاه یا دادرس علی‌البدل با حضور نماینده دادستان تشکیل می‌شود.
 
قلمرو دادگاه‌های عمومی (حقوقی و کیفری) قسمتی از خاک ایران است که با رعایت ضوابط و مقررات تقسیمات کشوری بر این واحد از تقسیمات کشوری یعنی بخش یا شهرستان منطبق می‌شود.

- دادگاه خانواده: این دادگاه با حضور رییس یا دادرس علی‌البدل و قاضی مشاور زن تشکیل می‌شود و به دعاوی راجع به خانواده رسیدگی می‌کند و رسیدگی در دادگاه خانواده با تقدیم دادخواست و بدون رعایت سایر تشریفات آیین دادرسی مدنی انجام می‌شود.

- دادگاه اطفال: در هر حوزه قضایی و در صورت نیاز یک یا چند شعبه از دادگاه‌های عمومی برای رسیدگی به جرایم اطفال اختصاص داده می‌شود. منظور از طفل کسی است که به حد بلوغ شرعی نرسیده است و با وجود این به جرایم اشخاص بالغ کمتر از 18 سال نیز در دادگاه اطفال طبق مقررات عمومی رسیدگی می‌شود.

- دادگاه کیفری استان: در مرکز هر استان بر حسب نیاز شعبه یا شعبی از دادگاه تجدیدنظر به "دادگاه کیفری استان" اختصاص می‌یابد و تعداد شعب آن به تشخیص رییس قوه قضاییه است و این دادگاه به جرایمی که مجازات قانونی آن‌ها قصاص نفس، اعدام، رجم، صلب یا حبس ابد باشد با پنج قاضی رسیدگی می‌کند.

دادگاه‌های تجدیدنظر

رسیدگی به دعاوی در کشور ما در دو مرحله انجام می‌شود، دادگاه‌های دیگری هم هستند که به تقاضای تجدیدنظرخواهی رسیدگی می‌کنند.

الف - دادگاه‌های تجدیدنظر استان: این دادگاه در مرکز هر استان تشکیل می‌شود و دارای یک رییس و دو عضو مستشار است و این دادگاه به آرای قابل تجدیدنظر صادره از دادگاه‌های عمومی مستقر در حوزه آن استان رسیدگی می‌کند.

ب- دیوان‌عالی کشور: بخشی از وظایف دیوان‌عالی کشور مربوط به تجدیدنظرخواهی از برخی آرای کیفری است، این مرجع قضایی عالی همچنین در موارد قانونی به صدور وحدت رویه قضایی مبادرت می‌کند که این آراء در حکم قانون است و برای تمامی مراجع قضایی لازم الاجراست، البته دیوان‌عالی کشور به عنوان عالی‌ترین مرجع قضایی وظایف دیگری نیز دارد.

شوراهای حل اختلاف

شوراهای حل اختلاف برای افزایش سرعت رسیدگی به پرونده‌ها به وجود آمده‌اند و در خصوص بسیاری از دعاوی کوچک حقوقی و مدنی صلاحیت رسیدگی دارند و امروزه بسیاری از ما برای حل مشکلاتمان به آن‌ها مراجعه می‌کنیم و معمولا در بررسی دادگاه‌ها از شوراهای حل اختلاف سخنی به میان نمی‌آید و این مراجع به عنوان یک دسته خاص بررسی می‌شوند.

مراجع اختصاصی دادگستری

علاوه بر دادگاه‌های عمومی که قاعدتا به همه جرایم رسیدگی می‌کنند گاهی مجبور می‌شویم که برای اقامه یک دعوای خاص به یک دادگاه خاص مراجعه کنیم، دادگاه‌های اختصاصی به دعاوی خاصی رسیدگی می‌کنند که ما باید نسبت به آن‌ها آگاهی داشته باشیم.