مجازات گرفتن پورسانت

پورسانت، هدیه و سکه شکل‌های مختلفی هستند که برخی طرف‌های قرارداد با اداره‌ها برای تشویق ماموران خرید به تداوم معامله با آن‌ها از آن استفاده می‌کنند. اگر چه اکثریت قریب به اتفاق ماموران خرید اداره ها و سازمان‌ها افرادی شریف و پاک هستند و تسلیم وسوسه برخی منفعت طلبان نمی شوند.

معنای پورسانت

پورسانت یک کلمه وارداتی است. لغت پورسانت از زبان فرانسه گرفته شده است. این کلمه معادل واژه (Percentage) است. در کشور ما برای آن کلمه «درصدانه» در نظر گرفته شده است. باید دانست که قانون‌گذار ما تعریف خاصی از پورسانت بیان نکرده است.

درصدانه در واقع درصدی از مال محسوب می‌شود. پورسانت از یک طرف می‌تواند یک حق کمیسیونی باشد که در قالب پرداخت میزان مشخص از مبلغ معامله نمایان می‌شود. از طرف دیگر این لغت در معنای مبالغی نیز به کار می‌رود که مستخدمان دولتی به صورت پنهانی و غیرقانونی در هنگام انجام معاملات دولتی به نفع خود دریافت می‌کنند. پورسانت به صورت‌های مختلفی نظیر حق کمیسیون، هدیه یا پاداش پرداخت می‌شود. این موضوع در عرف جامعه ما با همان واژه پورسانت شناخته می‌شود. قابل ذکر است که قانون مجازات عمومی مصوب سال 1304 اولین قانونی بود که صراحتا عمل اخذ پورسانت توسط ماموران دولتی در معاملات، مزایده‌ها و مناقصات را یک جرم قابل مجازات دانسته بود. بعد از انقلاب نیز در قوانین خاص دیگری به این جرم پرداخته شد.

کارمندان هوشیار باشند

جرم اخذ پورسانت یک جرم همگانی نیست. این جرم تنها برای کارمندان دولت در نظر گرفته شده است بنابراین ممکن است مستخدمان یک شرکت خصوصی اقدام به گرفتن پورسانت کنند. در این صورت آن‌ها مشمول این قانون نخواهند شد. دلیل چنین تبعیضی نیز قابل درک است. ممکن است گرفتن پورسانت در تصمیم‌گیری ماموران و کارمندان اداره موثر باشد و به جای توجه به منافع بیت‌المال و اداره سود خود را در خرید و فروش‌های اداره ببینند. بنابراین جرم گرفتن پورسانت در کشور ما جرم محسوب می‌شود.

سابقه طولانی این جرم در نظام اداری

جرایمی که قانون‌گذار پیش‌بینی می‌کند در دل خود به طور مستقیم پیام‌هایی را منتقل می‌کنند. به عنوان مثال وقتی «قانون تشدید مجازات مرتکبان ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری» به تصویب می‌رسد به این معنی است که این جرایم چنان در جامعه ریشه دوانده که مجازات‌های معمول و موجود برای مقابله با آن کفایت نمی‌کند و باید اقدامات ویژه و ضربتی انجام داد.

جرم اخذ پورسانت هم چنین معنایی را در دل خود دارد. اگر این جرم محدود و موردی بود در قالب یک تخلف انضباطی در مجموعه‌های مقررات اداری پیش‌بینی می‌شد اما اینکه به مهم‌ترین قانون جزایی کشور ورود پیدا می‌کند و علاوه بر آن در رابطه با معاملات خارجی قانون خاصی تصویب می‌شود نشان از حضور پر رنگ این جرم در نظام اداری کشور به عنوان یکی از مفاسد اقتصادی و تاثیر نامبارک آن بر جامعه دارد.
پیش‌بینی چنین جرمی در نظام کیفری به گذشته‌های دور برمی‌گردد. در ابتدا قانون مجازات عمومی مصوب سال 1304 این عمل را جرم دانست. در نهایت قانون عام مجازات ما در سال 1375 و قانون ممنوعیت اخذ پورسانت در معاملات خارجی این عمل را جرم‌انگاری کرده‌اند.

برای مقابله با این جرم حبس و جزای نقدی پیش‌بینی شده است. همچنین در قانون اخیر تنها در فرضی جرم اخذ پورسانت قابل تصور است که معامله، مزایده یا مناقصه خارجی باشد. برای پیشگیری از وقوع این جرایم نباید در اجرای مجازات به بهانه مقام بالای مجرم کوتاهی کرد.

مجازات گیرندگان پورسانت

قانون مجازات اسلامی در زمینه اخذ پورسانت تعیین تکلیف کرده است. مطابق تبصره ماده 36 قانون مجازات اسلامی 1392، انتشار حکم محکومیت قطعی اخذ پورسانت در معاملات دولتی که میزان مال موضوع جرم ارتکابی، یک ‌میلیارد ریال یا بیش از آن باشد، الزامی است و در رسانه ملی یا یکی از روزنامه های کثیرالانتشار منتشر می‌شود.

در این جرم لازم است مرتکب از کارمندان و کارکنان و اشخاص عهده‌دار وظیفه مدیریت و سرپرستی در وزارتخانه‌ها، ادارات و سازمان‌ها، شوراها و یا شهرداری‌ها، موسسات و شرکت‌های دولتی یا وابسته به دولت باشند.

البته نهادهای انقلابی، بنیادها و موسساتی که زیر نظر ولی فقیه اداره می‌شوند، دیوان محاسبات، موسساتی که به کمک مستمر دولت اداره می‌شوند، دارندگان پایه قضایی و به طور کلی اعضا و کارکنان قوای سه‌گانه و همچنین نیروهای مسلح و ماموران به خدمات عمومی اعم از رسمی و غیررسمی باشند نیز مشمول این حکم هستند. این افراد باید به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در معاملات و مزایده‌ها و مناقصه‌ها و امتیازات مربوط به دستگاه متبوع خود شرکت کرده باشند.

در نهایت آن‌ها باید در این وضعیت تحت هر عنوانی اعم از کمیسیون یا حق‌الزحمه و حق‌العمل یا پاداش برای خود یا شخص دیگری یک نفع در داخل یا خارج کشور دریافت کرده باشند. گفتنی است که این پورسانت می‌تواند از طریق توافق یا تفاهم یا ترتیبات خاص دیگری یا حتی از سایر اشخاص یا نمایندگان اخذ شود.

تصویب یک قانون خاص برای متخلفان خاص

پیامدهای منفی گرفتن پورسانت در تصمیم‌گیری کارمندان در معاملات خارجی چند برابر خواهد بود. علاوه بر این، چنین کاری به اعتبار و سلامت نظام اداری کشور در محیط بین‌المللی آسیب خواهد زد. رواج گرفتن پورسانت در این قراردادها باعث شد که قانون‌گذار یک قانون خاص تصویب کند.

قانون ممنوعیت اخذ پورسانت در معاملات خارجی در قالب ماده واحده در سال 1382 به تصویب رسید.

به این ترتیب اگر یک مامور دولت هرگونه پورسانتی را از قبیل وجه، مال، سند پرداخت وجه یا تسلیم مال تحت هر عنوان به طور مستقیم یا غیرمستقیم در رابطه با معاملات خارجی سازمان‌های دولتی دریافت کند، مجرم است.

از لحاظ مجازاتی نیز وی باید علاوه بر بازگرداندن پورسانت یا معادل آن به دولت، حبس تعزیری از 2 الی 5 سال و همچنین جزای نقدی معادل پورسانت دریافتی را تحمل کند.

در این ماده واحده اضافه شده است، در صورتی که شخص حقیقی یا حقوقی خارجی طرف معامله، پورسانت را بپردازد، موضوع به اطلاع مسئول دستگاه ذی‌ربط رسانده می‌شود و وجه فوق دریافت و تماما به حساب خزانه واریز می‌شود.

با ملاحظه محتوای این قانون می‌توان نتیجه گرفت که دریافت پورسانت فقط در معاملات خارجی جرم تلقی شده است و اشاره‌ای به معاملات داخلی در آن قانون نشده است. همچنین در حالتی که پورسانت دریافتی توسط مرتکب جرم به حساب خزانه دولت پرداخت شود، جرم و تخلفی متوجه گیرنده پورسانت نخواهد بود.

منع شرعی گرفتن پورسانت

اما علاوه بر مجازات قانونی و مهم‌تر از آن گرفتن پورسانت حرام است و مجازات اخروی به همراه دارد.از لحاظ شرعی دریافت پورسانت مصداق آیه 188 سوره مبارکه بقره است که می‌فرماید: «لاتاکلوا اموالکم بینکم بالباطل». یعنی اموالی که بین شما رد و بدل می‌شود، به حرام و نامشروع نخورید.

بنابراین دریافت پورسانت بر طبق آیه اخیر مصداقی از خوردن مال نامشروع و حرام است و خداوند متعال آن را منع فرموده است.همچنین دریافت پورسانت چون موجب ورود ضرر و زیان به دولت و در نهایت به مردم است، بر اساس قاعده فقهی «لاضرر» حرام است.

سخن آخر

وقتی اشخاص بالقوه خطاکار ببینند که در اجرای مجازات مجرمان اغماض و گذشتی صورت نمی‌گیرد، از ارتکاب جرم احتمالی منصرف می‌شوند.