دعوای استرداد جهیزیه

روابط میان همسران براساس قانون، تعریف و چارچوب مشخصی دارد و از جمله نکاتی که قانون در خصوص زنان به آن توجه ویژه ای دارد، مسایل مالی زوجه است. مانند اینکه مرد در هنگام طلاق باید تمامی حق و حقوق مادی زن را پرداخت کند؛ مهریه دین ممتاز است که در هر شرایطی به زن تعلق می گیرد و نیز اینکه زن  می تواند نفقه قبل خود را نیز مطالبه کند.

موضوع جهیزیه از نظر فلسفه وجودی و ماهیت حقوقی آن در کشور ما این گونه است که جهیزیه به رسم امانت از سوی زوجه در اختیار زوج قرار می‌گیرد و زوج فقط می‌تواند از منافع آن استفاده کند.اما مطابق قانون، عاریه دهنده می تواند هر زمانی که اراده کرد، مورد عاریه را از عاریه گیرنده پس بگیرد.زوج نیز به عنوان امین زوجه، فقط تا زمانی که از آن درست استفاده کند و صدمه ای به آن نزند، می تواند از جهیزیه استفاده کند.مطابق قانون، زوج در صورت استفاده صحیح، نسبت به عین اموال مسئولیت ندارد. به طور مثال اگر جهیزیه زنی بر اثر افتادن در حین حمل و نقل یا نوسان برق صدمه دید یا اینکه بر اثر مرور زمان مستهلک شد، زوج هیچ مسئولیتی در این خصوص ندارد و نیازی نیست غرامتی به زوجه بدهد.البته ذکر این نکته نیز ضوری است که در قانون، تهیه اثاث خانه، به عنوان نفقه، بر عهده مرد گذاشته شده است و زن اساسا وظیفه ندارد جهیزیه‌ای با خود به خانه همسرش بیاورد و به عنوان اثاث خانه در اختیار مرد قرار دهد.

  آیا جهیزیه به ارث می رسد؟

مطابق قانون، همسران در مسایل مالی خود استقلال دارند. به همین اگر زمانی زن فوت کند، اموالی که از او به جا می ماند، به میزان سهم الارث به ورثه تعلق می گیرد و اگر زوج و زوجه صاحب فرزند باشند، یک چهارم اموال به مرد به ارث می رسد و اگر صاحب فرزندی نباشند، یک دوم اموال به مرد به ارث رسیده و بقیه اموال میان سایر وراث تقسیم می شود.

جهیزیه نیز از قاعده‌ای مشابه پیروی می‌کند، یعنی زوج‌ها می‌توانند برای جلوگیری از سوءتفاهم های احتمالی درباره میزان جهیزیه و جزییات آن در هنگام طلاق، از شیوه تهیه سیاهه از اموال جهیزیه استفاده کنند.پس از امضای زوج و ۲ شاهد، این سیاهه حالت سند عادی پیدا می‌کند که در زمان اختلاف می تواند برای اثبات ادعای زوج به کمک او بیاید، اما اگر هم پولی به شکل مستقیم بابت جهیزیه پرداخت شود و به طور مثال با این پول وسایلی خریداری شود، داشتن فاکتور معتبر، اولین قدم برای مطالبه حق و حقوق مادی زوجه در زمان بروز اختلاف است.قدم بعدی نیز این است که زوجه ثابت کند وسایلی که او خریده بوده و به عنوان جهیزیه با خود به خانه بخت آورده، در اختیار زوجه بوده است.در این موارد ممکن است زنی به طور مثال یخچالی بخرد، اما هیچ گاه آن را به خانه شوهرش نیاورد و به خانه برادرش ببرد، اما مهم است که این جهیزیه به زوج داده شود یا در اختیار او باشد.

 راهکار اعتبار سیاهه ها

برای اینکه سیاهه‌ها، معتبر شود، چند راهکار وجود دارد:

1- امضای زوج به سیاهه اعتبار می دهد، اما اگر اثر انگشت او در سیاهه درج شود، این موضوع اعتبار سیاهه را بیشتر می‌کند. بهتر است شهود مرد باشند و از اقوام زوجه نباشند.

2- اگر سیاهه در دفترخانه اسناد رسمی تنظیم شود، این مساله حکم سند رسمی را پیدا می کند و اعتبار بیشتری خواهد داشت.می توان امضای زوجه را در دفترخانه گواهی امضا کرد تا در صورت بروز اختلاف زوج نتواند نسبت به امضای خود ادعای انکار، جعل و تردید مطرح کند.اما در جامعه ما چنین روالی معمول نیست که زوج را به دفترخانه ببرند و از او گواهی امضا بگیرند، بلکه معمولا این طور است که فهرستی را می نویسند و از زوج بابت آن امضا می گیرند که این وسایل به عنوان جهیزیه در اختیار او قرار گرفته است.

3- در سیاهه معمولا توصیف می شود که به طور مثال فرش از چه نوعی است؟ ماشینی است یا دستباف؟ چه مارکی دارد و نکته قابل ذکر دیگر در این زمینه، «شروط احتمالی» است که ممکن است همسران بخواهند در زمینه جهیزیه در عقدنامه خود ذکر کنند.
اگر زن در عقدنامه شرط کند که جهیزیه را هنگام ازدواج به زوج واگذار کردم، یا این که بنویسد: کل جهیزیه را بخشیدم یا به همسرم فروختم و صلح کردم، چه در عقدنامه و چه در قالب اسناد رسمی دیگر، این مساله معتبر خواهد بود و دیگر زن نمی تواند نسبت به جهیزیه ادعایی داشته باشد. اما اگر چنین عقدی میان زوج و زوجه برقرار نباشد، قانون مطابق «عقد عاریه» در مورد جهیزیه تصمیم خواهد گرفت.

 برخورد قانون با مرد بی اعتنا به جهیزیه

جهیزیه به عنوان «امانت» در اختیار مرد قرار می گیرد و اگر مرد به این وسایل، آسیب رسانده و آنها را بشکند، همسر وی می تواند با مراجعه به دادسرا و طرح شکایت، از همسر خود شکایت کیفری کند.

 اقامه دعوای استرداد جهیزیه

در نتیجه با وجود این شرایط، وکیل زوجه می تواند به دادگاه حقوقی مراجعه و دادخواست استرداد جهیزیه را مطرح کند.استرداد جهیزیه مانند سایر دعاوی استرداد، شرایط عمومی و اختصاصی دارد که گذشته از شرایط عمومی که از بدیهیات حقوقی است، مانند فرم دادخواست، تعیین خواسته و تقویم آن و غیره در مواد 48 تا 53 قانون آیین دادرسی مدنی، باید شرایط اختصاصی به شرح ذیل را نیز داشته باشد: تسلیم مال موضوع دعوا به زوج یا خوانده دعوا؛ بقای عین (جهیزیه)؛ مالکیت خواهان (زوجه) و تصرف گیرنده (زوج).دعوای استرداد جهیزیه همانند دعاوی حقوقی دیگر نیاز به اثبات بردن و تحویل جهیزیه به منزل داماد و بقای آن از طرف مدعی دارد و باید به یکی از طرق ادله اثبات دعوا، وجود حق اثبات شود.