حقوق پدیدآورندگان آثار

قانون حمایت از حقوق مؤلفان، نویسندگان، شاعران و هنرمندان در سال 1348 تصویب شده و در آن، به مواردی از قبیل آثاری که مورد حمایت قرار می‌گیرند، حقوق پدید آورنده و تخلفات و مجازات‌ها پرداخته شده است.

در ماده یک قانون حمایت از حقوق مؤلفان، نویسندگان، شاعران و هنرمندان؛ به مؤلف، مصنف و هنرمند «پدیدآورنده» و به آنچه از راه دانش یا هنر یا ابتکار آنان پدید می‌آید، بدون در نظر گرفتن طریقه یا روشی که در بیان یا ظهور یا ایجاد آن به‌کاررفته است، «اثر» اطلاق می‌شود.

در ماده 2 این قانون، آثاری که مورد حمایت قرار می‌گیرند، عنوان شده است که شامل کتاب، رساله، جزوه، نمایشنامه و هر نوشته دیگر علمی، فنی، ادبی و هنری؛ شعر، ترانه، سرود و تصنیف که به هر ترتیب و روش نوشته یا ضبط یا نشر شده باشد؛ اثر سمعی و بصری به منظور اجرا در صحنه‌های نمایش یا پرده سینما یا پخش از رادیو یا تلویزیون که به هر ترتیب و روش نوشته یا ضبط یا نشر شده باشد؛ اثر موسیقی که به هر ترتیب و روش نوشته یا ضبط یا نشر شده باشد؛ نقاشی، تصویر، طرح، نقش و نقشه جغرافیایی ابتکاری و نوشته‌ها و خط‌های تزئینی و نیز هرگونه اثر تزئینی و اثر تجسمی که به هر طریق و روش به صورت ساده یا ترکیبی به وجود آمده باشد؛ هر گونه پیکره (مجسمه)؛ اثر معماری از قبیل طرح و نقشه ساختمان؛ اثر عکاسی که با روش ابتکاری و ابداع پدید آمده باشد؛ اثر ابتکاری مربوط به هنرهای دستی یا صنعتی و نقشه قالی و گلیم؛ اثر ابتکاری که بر پایه فرهنگ عامه (فولکلور) یا میراث فرهنگی و هنر ملی پدید آمده باشد؛ اثر فنی که جنبه ابداع و ابتکار داشته باشد و هرگونه اثر مبتکرانه دیگر که از ترکیب چند اثر از اثرهای نامبرده در این فصل پدید آمده باشد، است.

 حقوق پدیدآورنده

پدیدآورنده هر یک از آثار بالا دارای حقی است که نباید نادیده گرفته شود. در ماده سوم این قانون، این حق شامل انحصار نشر، پخش، عرصه و اجرای اثر و حقوق بهره‌برداری مادی و معنوی از نام و اثر است. در ماده 4 نیز این حق محدود به زمان و مکان نشده و البته باید بدانید که این حق قابل انتقال نیست اما پدیده‌آورنده می‌تواند حقوق اثر خود را به غیر واگذار کند.

ماده 5 این قانون، به مواردی که می‌توان اثر را واگذار کرد، اشاره می‌کند؛ برابر این ماده، برای تهیه فیلم‌های سینمایی و تلویزیونی و مانند آن، نمایش صحنه‌ای مانند تئا‌تر و باله و نمایش‌های دیگر، ضبط تصویری یا صوتی اثر بر روی صحنه یا نوار یا هر وسیله دیگر، پخش از رادیو و تلویزیون و وسایل دیگر، ترجمه، نشر، تکثیر و عرضه اثر از راه چاپ، نقاشی، عکاسی، گراور، کلیشه و قالب‌ریزی و مانند آن می‌تواند به غیر واگذار شود.

 مدت حمایت

با وجود اینکه گفته شد یک اثر در هر شکلی متعلق به پدیدآورنده آن است اما این مالکیت زمان‌دار است و مدتی بعد از مرگ پدیدآورنده ساقط می‌شود. برابر ماده 12 این قانون، مدت استفاده از حقوق مادی پدیدآورنده بعد از مرگ وی با وصیت یا وراثت منتقل می‌شود اما این انتقال از تاریخ مرگ تا 30 سال است.

البته اگر پدیدآورنده وارثی هم نداشته یا اثر با وصیت به کسی منتقل نشده باشد، بعد از 30 سال برای استفاده عمومی در اختیار وزارت ارشاد قرار خواهد گرفت. این امر در مورد آثاری که حتی به سفارش شخص دیگری نیز ایجاد شده باشند، صادق است.

 تخلفات و مجازات‌ها

در خصوص آثار هنری گامی پیش می‌آید که تخلفاتی صورت می‌گیرد که قانون مجازات برخی از آنها را پیش‌بینی کرده است. گاهی پیش می‌آید که یک فرد اثر دیگری را به‌نام خود با به‌نام کس دیگری ثبت می‌کند. این شخص حتی اگر به صورت تعمدی، این ثبت را انجام نداده باشد، برابر ماده 23 قانون حمایت از پدیدآورندگان به حبس تأدیبی از 6 ماه تا سه سال محکوم خواهد شد. البته اگر فرد ترجمه دیگری را به نام خود چاپ کند، مدت این مجازات برایش 3 ماه تا یک سال می‌شود. باید بدانید که شاکی می‌تواند بعد از صدور رای، از دادگاه صادرکننده حکم بخواهد مفاد حکم در یکی از روزنامه‌ها به انتخاب و هزینه او چاپ شود. ضمن آنکه علاوه بر زندان، اگر متخلف، به شاکی یا صاحب اثر به دلیل فعل خود، ضرر مالی نیز وارد کرده باشد باید آن را جبران کند. این مورد در ماده 28 ذکر شده است. در این میان مراجع قضایی می‌توانند ضمن رسیدگی به شکایت شاکی خصوصی نسبت به جلوگیری از نشر، پخش و عرضه آثار مورد شکایت و ضبط آن دستور لازم به ضابطان دادگستری بدهند. به یاد داشته باشید که برای شکایت از تخلفات و تضییع حقوق مقرر در این قانون، وجود شاکی خصوصی و مؤلف، ناشر، وارث مؤلف و... لازم است اما در صورت فوت مؤلف و نبودن وارث و وصی یا در صورتی که 30 سال از مرگ وارث و وصی گذشته باشد، وزارت ارشاد جانشین شاکی خصوصی می‌شود و شکایت می‌کند.  این نکته نیز ضروری است که اگر بعد از شکایت، کار به دادگاه کشید و به هر دلیل شاکی از شکایت خود صرف‌نظر کرد، دیگر هیچ‌گاه نمی‌تواند آن را دوباره مطرح کند.