نحوه ارث بری زوجین

زن و شوهر جزو افرادی هستند که در کنار سایر طبقات ارث از یکدیگر ارث می‌برند و سهم ارث آنها از یکدیگر هم در شرع و هم در قانون، به طور مشخص تعیین شده است، اگرچه ممکن است ارث بردن زن و شوهر از یکدیگر احکام روشنی داشته باشد اما در ازدواج موقت یا در صورت فوت یکی از زوجین طلاق‌گرفته در ایام عده طلاق رجعی، ممکن است پیچیدگی‌هایی در احکام ارث ایجاد شود.

 شرایط ارث بردن زن و شوهر از یکدیگر

نخستین شرط در ارث بردن زوج و زوجه یا همان شوهر و زن از یکدیگر این است که ازدواجشان دایمی بوده و موقت نباشد.

اگر زن و شوهر به نکاح منقطع یا همان متعه (صیغه) با یکدیگر ازدواج کرده باشند، در این صورت از یکدیگر ارث نمی‌برند.

برخی از زن و مردها به صیغه بلند مدت یا همان 99 ساله به عقد یکدیگر در می‌آیند اما باید توجه کرد که طولانی بودن عقد، تاثیری در ماهیت آن ندارد.

در ازدواج دایم، میزان سهم‌الارث شوهر از زن، اگر فرزند داشته باشند، یک چهارم اموال زن و اگر فرزندی نداشته باشند، نصف اموال زن است. اما سهم‌الارث زن نصف این مقدار است.

یعنی اگر شوهر زن فوت کند و فرزندی داشته باشند، در این صورت یک هشتم اموال شوهر به زن می‌رسد و اگر فرزند نداشته باشند، سهم الارث زن یک چهارم اموال شوهر است.

البته این یک هشتم  و یک چهارم از عین اموال نیست و شرایط خاصی دارد. تا پیش از سال 87 و اصلاح قانون مدنی، زن تنها از قیمت بنا ارث می‌برد و سهمی از عرصه (زمین) متعلق به شوهرش به زن نمی‌رسید اما با نظر فقها و اصلاح قانون مدنی در سال 87، زن از تمام اموال منقول و قیمت اموال غیرمنقول اعم از عرصه و اعیان (زمین و بنا) ارث می‌برد.

اگر زن به جز شوهرش، وارث دیگری نداشته باشد، شوهر تمام اموال زن را به ارث می‌برد؛ البته برعکس این حکم صادق نیست و زن در صورتی که شوهر وارث دیگری نداشته باشد، تنها سهم خود را به ارث برده و سایر اموال شوهر، به عنوان مال بلاوارث به حاکم (ولی فقیه) می‌رسد.

 طبقات ارث

طبقات ارث در طبقه اول شامل فرزند و پدر و مادر متوفی و در صورت فوت فرزندان، فرزند فرزند است.  ارث طبقه دوم، شامل برادر و خواهر یا فرزندان آنها و پدربزرگ و مادربزرگ است. طبقه سوم هم مربوط به عمه و عمو و خاله و دایی و فرزندان آنها یا اجداد بالاتر است.  زن و شوهر داخل در طبقات ارث قرار ندارند و به طور مجزا در کنار این طبقات قرار گرفته و سهم خود را می‌برند.  برای مثال اگر مردی فوت کند و نه فرزندی و نه پدر و مادری و نه برادر و خواهری داشته باشد، در این صورت نوبت به ارث بردن عمه، عمو، دایی و خاله‌های متوفی می‌رسد.

در چنین شرایطی یک چهارم سهم زن از کل اموال کنار گذاشته شده و سپس نوبت به سهم سایر وراث می‌رسد.

اگر مردی چند زنه باشد یا در اصطلاح تعدد زوجات داشته باشد، در این صورت، اگر فرزند داشته باشد، سهم همه زنانش با هم یک هشتم اموالش با شرایط گفته شده، خواهد بود و اگر فرزندی نداشته باشند، به کل زنانش، یک چهارم اموال می‌رسد که به صورت مساوی بین آنها تقسیم می‌شود.

 سهم الارث در صورت طلاق

طلاق ممکن است رجعی یا بائن باشد. در طلاق رجعی، در مدت عده که برای زن سه پاکی یا حدود سه ماه است، زن و مرد می‌توانند به یکدیگر رجوع کرده و زندگی مشترک را دوباره از سر بگیرند اما در طلاق بائن اینگونه نیست و امکان رجوع وجود ندارد.

طلاق خلع (بخشیدن مهریه در ازای طلاق) یا طلاق پیش از نزدیکی یا طلاق زن یائسه، از جمله طلاق‌هایی هستند که در آن امکان رجوع وجود ندارد. اگر شوهر، زن خود را به طلاق رجعی مطلقه کند و  هر یک از آنها قبل از انقضای عده (سه ماه) فوت کند، در این صورت، دیگری از او ارث می‌برد.  بر این اساس، اگر شوهر در مدت عده فوت کند، زن از او ارث می‌برد و اگر زن در مدت عده فوت کند، شوهر از او ارث می‌برد. حکم دیگری که در خصوص ارث بردن زن و شوهر وجود دارد، این است که اگر شوهر در بستر بیماری باشد و در همان حال بیماری، زن خود را طلاق دهد، اگر ظرف مدت یک سال از تاریخ طلاق، به واسطه همان بیماری فوت کند، در این صورت زن از شوهر ارث می‌برد.  حتی اگر طلاق از نوع بائن (غیر قابل رجوع) باشد یا مدت عده رجعی هم سرآمده باشد، تفاوتی در حکم گفته‌شده ندارد، مگر اینکه در این مدت زن دوباره شوهر کرده باشد که در این صورت، دیگر مستحق ارث از شوهر سابقش نخواهد بود.