مجازات قانونی برای مخربان محیط زیست

محیط زیست سالم و طبیعی هر روز هم در حال تحدید شدن است و هم در حال تهدید شدن! رشد جمعیت در کنار توسعه فعالیت‌های صنعتی به خطر بزرگی برای آینده محیط زیست در جهان بدل شده است و اگر امروز کاری برای محیط زیست نشود، دیگر چیزی از محیط زیست برای آیندگان باقی نمی‌ماند. برای همین هم، علاوه بر پیمان‌نامه‌های جهانی برای مقابله با منابع آلودگی‌کننده محیط زیست، دولت‌ها و حکومت‌ها نیز مقررات مختلفی را برای حفاظت از محیط زیست، مقابله با منابع آلاینده و برخورد با خاطیان در این عرصه، وضع و اجرا می‌کنند.
 
در ایران نیز توجه به محیط زیست، همواره مورد توجه قانونگذاران قرار داشته و علاوه بر تاکید اصل پنجاهم قانون اساسی بر حفاظت از محیط زیست، در قوانین عادی نیز بر این امر تاکید شده و حتی برای متخلفان، خاطیان و متعرضان به محیط زیست مجازات نیز تعیین شده است. سعید شکاری نمین، کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی و وکیل دادگستری در گفت‌وگو با «حمایت» به موضوع برخورد قانونی با متخلفان محیط زیستی پرداخته است.

  مصادیق آلودگی محیط زیست

سعید شکاری نمین درباره تعریف آلودگی محیط زیست در قانون، توضیح داد: در تبصره 2 ماده 688 قانون مجازات اسلامی و نیز ماده 9 قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست، قانونگذار به یک تعریف واحد در خصوص آلودگی محیط زیست و منابع آبی و خاکی اشاره کرده است.

وی افزود: همچنین در تبصره 2 ماده 688 قانون مجازات اسلامی مصوب 1375 و ماده 9 قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست مصوب 1353 آمده است که منظور از آلودگی‌ محیط زیست‌ عبارت است‌ از پخش‌ یا آمیختن‌ مواد خارجی‌ به‌ آب‌ یا هوا یا خاک‌ یا زمین‌ به‌ میزانی‌ که‌ کیفیت‌ فیزیکی، شیمیایی‌ یا بیولوژیک‌ آن‌ را، بطوری‌ که‌ به‌ حال‌ انسان‌ یا سایر موجودات‌ زنده‌ یا گیاهان‌ یا آثار یا ابنیه‌ مضر باشد، تغییر دهد.

این حقوقدان در ادامه با بیان اینکه قانونگذار در ماده 688 قانون مجازات اسلامی، پس از تعریف آلودگی محیط زیستی، به مصادیق آلودگی محیط زیست نیز اشاره کرده است، توضیح داد: آلوده‌ کردن‌ آب‌ آشامیدنی‌ یا توزیع ‌آب‌ آشامیدنی‌ آلوده‌‌، دفع‌ غیر بهداشتی‌ فضولات‌ انسانی‌ و دامی‌ و مواد زاید‌، ریختن‌ مواد مسموم‌‌کننده‌ در رودخانه‌ها و زباله‌ها‌ در خیابان‌ها‌، کشتار غیر‌مجاز دام‌‌، استفاده‌ غیرمجاز فاضلاب‌ خام‌ یا پس‌‌آب‌ تصفیه‌خانه‌‌های‌ فاضلاب‌ برای‌ مصارف‌ کشاورزی و... از جمله مصادیق آلودگی محیط زیست است.

شکاری نمین اضافه کرد: تخریب محیط زیست در قانون به معنای این است که محیط زیست از بین برود و بخشی که از بین رفت دیگر قابل بازگشت نیست. به طور مثال وقتی بخشی از درختان جنگل‌ و مکان‌های مشابه را قطع کنیم، این بخش از بین می‌رود و دیگر قابل برگشت نیست که این موضوع در قانون به عنوان تخریب محیط زیست مطرح می‌شود.

این حقوقدان درباره کارخانه‌های آلوده‌کننده هوا نیز بیان کرد: کارگاه‌هایی که آلودگی آنها بیش از حد مجاز استانداردهای محیط زیست باشد، در صورتی که با تعیین و اعلام میزان آلودگی و مهلت رفع آن یا با ممانعت از کار و فعالیت آن، اقدامی بهتر انجام ندهند، در پایان مهلت مقرر به درخواست سازمان حفاظت محیط زیست و دستور مرجع قضایی ذی‌ربط، بلافاصله توسط مأموران انتظامی از کار و فعالیت آن واحد جلوگیری می‌شود.

این حقوقدان تصریح کرد: اگر تخریب محیط زیست عمدی باشد مطابق عمل مجرمانه با آن برخورد می‌شود. این در حالی است که اگر غیرعمدی باشد بر اساس قانون مسئولیت مدنی با آن برخورد می‌شود و مسئولیت تامین ضرر و زیان بر عهده شخص است البته این موضوع که شخص، توان پرداخت زیان را داشته باشد نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد.

  تخریب محیط زیست، ممنوع!

وی با تاکید بر اینکه مطابق با قانون حفاظت بهسازی و محیط زیست، اقدام به هر عملی که موجبات آلودگی محیط زیست را فراهم کند، ممنوع است، تاکید کرد: اگر آلودگی محیط زیست به صورت عمدی رخ دهد، قانونگذار برای مجرم مجازات تا یک سال حبس را در نظر گرفته است که با توجه به نوع جرم، اعمال و اجرا خواهد شد.

شکاری نمین درباره مراجع تشخیص‌ آلودگی محیط زیست نیز تصریح کرد: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان دامپزشکی مسئول اعلام جرایم محیط زیستی به مرجع قضایی هستند.
این حقوقدان افزود: جرایم محیط زیستی از جمله جرایم عمدی محسوب می‌شود که اگر سوءنیت در آن وجود داشته باشد در قانون مشمول مجازات شدیدی است؛ البته مجازات در جرایم با وسعت بیشتر، بسیار شدیدتر می‌شود، به عنوان مثال اگر مواد شیمیایی در آب وارد شود به طوری که مردم شهر یا روستایی از این آب استفاده ‌کنند و موجب قتل یک نفر شود بر این اساس مجازات قصاص مطرح می‌شود.