تمکین و نشوز در روابط زوجین

بر اساس شرع مقدس و قوانین اسلامی، روابط بین زوجین بر اساس یک فلسفه و هدف اساسی شکل گرفته است و در خانواده به عنوان یک نهاد اجتماعی، یک تقسیم کار شکل گرفته و هرکس یک مسئولیت و وظیفه‌ای را برعهده دارد که سرپیچی از این وظایف باعث می‌شود تا فرد به عنوان «ناشزه» تلقی شود.

مرد در خانواده، رییس خانواده محسوب می‌شود و وظیفه مدیریت امور مالی، پرداخت نفقه و حراست از کیان خانواده را برعهده دارد، در مقابل زن هم به عنوان عامل آرامش، باید به وظایفی که برای مدیریت خانه و برقراری آرامش در زندگی زناشویی نیاز است، عمل کند. بر همین اساس، همانطور که مرد مسئول تامین مالی خانواده است، زن هم باید از شوهر در وظایف زناشویی تمکین کند؛ اگر مردی به وظایف مالی خود در خانواده عمل نکند و نفقه نپردازد، از نظر قانون مجرم هست و باید مجازات شود، زنی هم که به وظایف خود عمل نکند، «ناشزه» محسوب می‌شود و از نفقه محروم است. دکتر زهرا داور، حقوقدان و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی(تهران جنوب) در گفت‌وگو با «حمایت» به تشریح مقررات حقوقی پیرامون «تمکین» و «نشوز» در وظایف زناشویی پرداخته است.

دکتر زهرا داور درباره تمکین و نشوز گفت: تمکین به معنای انجام وظایف زناشویی و نشوز مقابل آن است، این موضوع وابستگی عمیق به مبحث ریاست خانواده دارد و مبانی پذیرفته شده در آنجا، روشنگر حریم این موضوع است.

وی بیان کرد: تمکین و نشوز نسبت به زن به کار می‌رود از آنجایی که در قانون وظایف زن اعم از تمکین جنسی و عدم خروج از منزل بدون اذن شوهر و تبعیت از شوهر به طور کلی ذکر شده است، بنابراین هرگونه عدم تمکین از سوی زوجه، منجر به نشوز از سوی وی می‌شود.

  تمکین عام و خاص

این حقوقدان تاکید کرد: نشوز زمانی صورت می‌گیرد که زنی از همسر خود تمکین نکند و این تمکین دو نوع خاص و عام تقسیم می‌شود.

وی افزود: تمکین عام عبارت است از لزوم اطاعت زن از شوهر در امور جاریه زیرا به موجب ماده 1105 قانون مدنی شوهر رییس خانواده محسوب می‌شود.

داور درباره تمکین خاص نیز توضیح داد: تمکین خاص همان تمتع جنسی شوهر از همسر خود است و وقتی زن از این موضوع تمکین نکرد و این موضوع بدون مانع مشروع باشد، فرد ناشزه محسوب می‌شود.

به گفته وی وظایف مرد در قانون پرداخت نفقه، پرداخت مهر، حق قسم و آمیزش ذکر شده است بر این اساس اگر مرد هم از دیگر وظایفش، سر باز زد، زن می‌تواند از او نزد حاکم شکایت کند.

داور درباره عدم تمکین زوجه با مانع مشروع نیز خاطرنشان کرد: گاهی ممکن است زوجه با دلیل موجه اقدام به عدم تمکین کند که به آن مانع مشروع گفته می‌شود البته  در قانون از مانع مشروع به عنوان بیماری یاد می‌شود به طوری که اگر زنی به واسطه بیماری نتواند تمکین کند، مانع مشروع است.

  مسکن علیحده نشوز نیست

این حقوقدان در خصوص اینکه اگر زن به دلیل خوف جانی و مالی جدا از همسرش زندگی کند، آیا ناشزه است، پاسخ داد: گاهی دادگاه به دلیل ضرر جانی، مالی و شرافتی، حکم به عدم زندگی با مرد را صادر می‌کند، در این صورت سکونت زوجه در مسکن علیحده یا جداگانه، بر اساس ماده 1115 قانون مدنی یک مانع مشروع محسوب شده و از این نظر فرد را نمی‌توان ناشزه محسوب کرد.

داور با اشاره به اینکه اگر مرد از پرداخت نفقه امتناع کند، زن می‌تواند به دادگاه شکایت کند، افزود: در خصوص عدم تمکین زن هم، مرد باید موضوع را با ارائه دادخواست از دادگاه مطالبه کند. دادخواست این موضوع با عنوان «حکم به الزام تمکین زوجه» باید به دادگاه حقوقی محل اقامت زوجین داده شود.

این عضو هیات علمی دانشگاه گفت: اگر با وجود صدور حکم الزام به تمکین، بازهم زن از تمکین امتناع کند، در این صورت ناشزه بوده و مرد می‌تواند از پرداخت نفقه به وی خودداری کند.

وی با بیان اینکه، زن در هر حال باید از شوهر تمکین کند، اضافه کرد: البته این موضوع قابل انتقاد است که در صورت عدم تمکین زن، مرد می‌تواند از پرداخت نفقه امتناع کند اما اگر مرد نفقه ندهد، زن نمی‌تواند از تمکین خودداری کرده و در هرحال باید تمکین کند؛ در حالی‌که شاید بهتر بود در ازای پرداخت نفقه، حق عدم تمکین به زن هم داده می‌شد.

داور اضافه کرد: البته باید دانست که خودداری از تمکین نشانه سستی پیوند زناشویی و تزلزل خانواده و هرگاه این عدم تمکین ادامه یابد، طلاق عاطفی در خانواده رخ داده و ممکن است به طلاق واقعی هم منجر شود.

این حقوقدان با اشاره به اینکه، مردی که زنش از وی تمکین نمی‌کند، می‌تواند از دادگاه درخواست طلاق کند، افزود: در صورتیکه زن از تمکین امتناع کند و با وجود الزام دادگاه به تمکین، بازهم سرپیچی کند، در این صورت مرد می‌تواند تقاضای طلاق زن را مطرح کند؛ البته این موضوع تاثیری در مهریه زن و نفقه ایام عده ندارد و مرد مکلف است مهریه و نفقه وی در ایام عده طلاق را بپردازد.