چه مجازاتی در انتظار معاونان جرم است ؟

گاهی در ارتکاب جرایم عمدی علاوه بر مجرم عوامل دیگری نیز حضور دارند که معاون، یکی از این عوامل است. در حقیقت، برای انجام فعل مجرمانه شخص مجرم و مباشر نقش مستقیم در ارتکاب بزه دارد اما معاون جرم دخالت مستقیم در وقوع جرم ندارد بلکه به طور غیرمستقیم در وقوع جرم دخالت می‌کند.

طبق تبصره ماده 126 قانون مجازات اسلامی، برای تحقق معاونت در جرم، وحدت قصد و تقدم زمانی بین رفتار معاون و مرتکب جرم شرط است و فرد علاوه بر قصد ارتکاب جرم باید بداند بین فعل او و نتیجه فعل مجرمانه، رابطه سببیت وجود دارد.

مصادیق زیادی برای معاونت یا عنصر مادی در جرم وجود دارد که شامل تحریک، ترغیب، تهدید، تطمیع، دسیسه، فریب و نیرنگ، سوء‌استفاده از قدرت، تهیه وسایل ارتکاب جرم، ارایه طریق ارتکاب جرم و تسهیل وقوع جرم است.

قانونگذار در ماده 127 قانون مجازات اسلامی مقرر کرده است در صورتی که در شرع یا قانون، مجازات دیگری برای معاون تعیین نشده باشد مجازات وی به 4 دسته تقسیم می‌شود.

در جرایمی که مجازات قانونی آنها سلب حیات یا حبس دایم است، حبس تعزیری درجه دو یا سه. مجازات تعزیری درجه دو یعنی بیش از 15 تا 25 سال یا جزای نقدی بیش از 150 میلیون ریال تا یک میلیارد ریال و مجازات تعزیری درجه سه یعنی بیش از 10 تا 15 سال یا جزای نقدی بیش از 360 میلیون ریال تا 550 میلیون ریال.

در سرقت حدی و قطع عمدی عضو، حبس تعزیری درجه 5 یا 6؛ مجازات تعزیری درجه پنج یعنی بیش از 2 تا 5 سال یا جزای نقدی بیش از 80 میلیون ریال تا 180 میلیون ریال یا محرومیت از حقوق اجتماعی بیش از 5 تا 15 سال یا ممنوعیت دایم از یک یا چند فعالیت شغلی یا اجتماعی برای اشخاص حقوقی یا ممنوعیت دایم از دعوت عمومی برای افزایش سرمایه برای اشخاص حقوقی و مجازات تعزیری درجه 6 یعنی حبس بیش از 6 ماه تا دو سال یا جزای نقدی بیش از 20 میلیون ریال تا 80 میلیون ریال یا شلاق از 31 تا 74 ضربه و تا 99 ضربه در جرایم منافی عفت. محرومیت از حقوق اجتماعی بیش از 6 ماه تا 5 سال یا انتشار حکم قطعی در رسانه‌ها یا ممنوعیت از یک یا چند فعالیت شغلی یا اجتماعی برای اشخاص حقوقی حداکثر تا مدت 5 سال یا ممنوعیت از دعوت عمومی برای افزایش سرمایه برای اشخاص حقوقی حداکثر تا مدت 5 سال یا ممنوعیت از صدور برخی از اسناد تجاری توسط اشخاص حقوقی حداکثر تا مدت 5 سال.

در جرایمی که مجازات قانونی آنها شلاق حدی است 31 تا 74 ضربه شلاق تعزیری درجه 6.

در جرایم موجب تعزیر یک تا دو درجه پایین‌تر از مجازات جرم ارتکابی.

برای تحقق و موجودیت یک جرم لازم است سه رکن قانونی، مادی و روانی وجود داشته باشد تا بتوان مجازات را برای مرتکب آن اعمال کرد .

رفتار مادی معاونت عموماً و اصالتاً مثبت و ایجابی است و با انجام اقدامی مثبت صورت می‌گیرد و به صورت ترک فعل دشوار اما در مواردی نیز محتمل است؛ هر چند که برخی حقوقدانان آن را ممکن نمی‌دانند چرا که اگر کسی از وقوع جرمی مطلع شود و با وجود اینکه قانوناً موظف است آن را گزارش دهد یا حضور نیروهای امنیتی را درخواست کند، از این اقدام امتناع کند، با تحقق عنصر روانی می‌توان عنوان معاون را بر او اطلاق کرد. چرا که در اینجا وحدت قصد و تقدّم و اقتران زمانی بین عمل وی و مباشر جرم وجود دارد.

 برخی مصادیق معاونت در جرم

فردی معاون جرم محسوب می‌شود که دیگری را ترغیب، تهدید، تطمیع یا تحریک به ارتکاب جرم کند یا با دسیسه یا فریب یا سوءاستفاده از قدرت، موجب وقوع جرم شود. همچنین  در صورتی که فرد، وسایل ارتکاب جرم را بسازد یا تهیه کند یا طریق ارتکاب جرم را به مرتکب ارایه دهد یا وقوع جرم را تسهیل کند، معاون جرم محسوب می‌شود.

ترغیب به ایجاد میل و رغبت در دیگری برای انجام کاری گفته می‌شود که این امر به هر شیوه‌ای قابل انجام است؛ ترغیب نوعی از تحریک و مرتبه خفیف‌تری از آن است. در تحریک، شخص محرک تلاش می کند تا فکر و اراده ارتکاب جرم را در دیگری ایجاد کند اما در ترغیب شخص می کوشد تا از راه‌های گوناگون میل به ارتکاب جرم را که در دیگری موجود است، تقویت کرده و او را به ارتکاب جرم مصمم کند.

تهدید در لغت به معنای ترساندن و بیم دادن معنا شده و در اصطلاح به این معنا است که فرد، دیگری را از طریق ایجاد ترس جانی یا مالی یا حیثیتی، به ارتکاب جرم وادارد. نکته مهم این است که تهدید تهدیدکننده باید موثر باشد و این تهدید، باید بیم و اضطرابی را در مباشر ایجاد کند و از این طریق، او را به ارتکاب بکشاند.

تهدید از مصادیق بارز اجبار معنوی است اما برای تحقق آن شرایطی لازم است؛ از جمله آن که باید عمل انجام شده عرفا تهدید محسوب شود و به علاوه، عمدی باشد زیرا تهدید غیرعمدی وجود ندارد. همچنین تهدید باید غیر قانونی و نامشروع باشد و موجب سلب کامل آزادی اراده شود. تهدید امری نسبی است و بستگی به اوضاع و احوال تهدیدکننده و تهدیدشده از قبیل خصوصیات روحی، جسمی، سن، شخصیت، اخلاق و جنس آنها دارد و باید به نحوی باشد که عرفا تهدید تلقی شود.

تطمیع نیز از مصادیق معاونت در جرم بوده و به معنای به طمع انداختن مادی و مالی است. تطمیع نوع خاصی از ترغیب است؛ با این تفاوت که در تطمیع انگیزه‌ای که موجب مصمم کردن مجرم اصلی به ارتکاب جرم می‌شود، صرفاً جنبه مالی و مادی دارد. مثل اینکه قبل از وقوع جرم ،مبلغی به او داده یا قول وجهی را به او بدهد.

سوءاستفاده از قدرت که در قوانین سابق مورد اشاره قانونگذار قرار نگرفته بود، از ابداعات قانون مجازات اسلامی سال 1392 است؛ بدین توضیح که اگر کسی از قدرت خود سوءاستفاده کند و باعث بروز جرم شود، قابل مجازات به عنوان معاون جرم است.

 مجازت معاونت در جرم

در تعدادی از قوانین خاص دیده می‌شود که قانونگذار برای معاونت در آن جرایم، مجازات مشخص تعیین کرده است که در این موارد قاضی مکلف به اجرای مفاد آن خواهد بود و در غیر این صورت براساس ماده‌ 127 قانون مجازات اسلامی عمل می‌شود.

با توجه به صراحت این ماده، چنانچه مجازات دیگری در شرع یا قانون برای معاون تعیین نشده باشد به شرح مقرر در بندهای ذیل این ماده مجازات معاون تعیین می‌شود.